بوچی خەلک ژ دانانا ڤاکسینان دتڕسن؟

دیان جەمیل
ئێک ژ مژارێن ھەڕە گەرم یێن ڤان رۆژان دناڤ خەلکی دا دھێتە ئازراندن، دانانا ڤاکسینێ یە دژی ڤایرۆسێ کۆرۆنایێ. مینا ھەر جار، چەندین گوتگوتک و ئەفسانە و زانیاریێن بێ بنەما دناڤ خەلکی دا بەڵاڤبووینە، کو ئەڤ ڤاکسینە دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا نەخوشیێن مەتڕسیدار و خرشیێ ل دەڤ زەلامان و نەساخیێن دومدرێژ، یان ژی قڕکرن و ژناڤبرنا ڕەگەزێ مرۆڤان و کێمکرنا ھژمارا وان ل سەرانسەری جیھانی.

ھەلبەت باوەرکرنا خەلکی ژ  ڤان گوتگوتکان بۆ ھندێ دزڤڕیت، کو ھێشتا پتریا وان نزانن ڤاکسین چیە و شولێ وی چیە، لەوڕا ل ڤێرێ ب شێوەیەکێ گشتی دێ بەحسێ ڤاکسینان کەین:
ھەر تشتەکێ بیانی یێ دچیتە دناڤ لەشێ مە دا و زیانێ بگەھینتێ دھێتە ھەژمارتن دژەزیندەگ (ئەنتیجین)، لەوڕا خانەیێن بەرگریێ یێن لەشێ مە ئێکسەر دێ ھندەک دژەتەنان (ئەنتیبادی) دژی وان چێکەت داکو وان ژ ڤان ببەت، ب تایبەت ھەکە ئێکەم جار بیت ئەڤ دژەزیندەگە بھێتە دناڤ لەشی دا. پشتی ئەڤ دژە زیندەگە ژناڤدچن، ھندەک ژ وان خانەیێن بەرگریێ دێ ھێنە گوھۆڕین بۆ خانەیێن بیردانکێ Memory cells، ئانکو پێزانینێن ل دور ڤی دژەزیندەگی دناڤ بیردانکا وێ خانێ دا دێ ھێنە ھەلگرتن، داکو ئەگەر پشتی ماوەیەکێ دی دوبارە ئەڤ دژەزیندەگە ھاتنە دناڤ لەشێ مە دا، ئەڤ خانەیێن بەرگریێ ئێکسەر و د ماوەیەکێ گەلەک کێم دا دژەتەنان دروست بکەن و دوبارە وان ژناڤ ببەن بەری کو ئەو زیانێ بگەھینە لەشێ مە و ساخلەمیا مە تێکببەن و نیشانێن نەخوشیێ ل دەڤ مە پەیدابکەن، ئانکو دێ دژەزیندەگ ھێنە دناڤ لەشێ مە دا و ئەڤ خانە دێ وان ژناڤبەن بێی کو ئەم ھەستپێبکەین.

ڤاکسین بەشەکێ نەچالاک یان ژ کارکەفتی یێ ڤان دژە زیندەگایە و بۆ مرۆڤی دھێنە دانان داکو خانەیێن بەرگریێ دژەتەنان دژی وان دروست بکەن. ڤاکسین رۆلەکێ گرنگ دگێڕن ژبۆ رێگرتنێ ل بەلاڤبوونا ڤایروسان، چونکی ڤایروس ب دەرمانێن ئاسایی و ئەنتیبایوتیکان (دەرمانێن ژناڤبرنا بەکتریایان) ناھێنە ژناڤبرن، لێ مرۆڤ دشێت ھێرشێن وان ب وەرگرتنا ڤاکسینەکا دژی وی جوری ڤایروسی کێم بکەت، لەوڕا زانا خەلکی ھانددەن بۆ دانانا ڤاکسینان ژ پێخەمەت خورتکرنا بەرگریا لەشی، نەخاسم ل دەمێ پەیدابوونا پەژیک و نەخوشیێن ڤەگر و مەتڕسیدار.

ئانکو ب کورتی، ڤاکسین نە دەرمانەکێ کیمیایی یە دێ ھەتا ھەتایێ مینتە دناڤ لەشێ مە دا، بەلکو ڕێکەکا چاڵاک و کاریگەرە ژبۆ ڕاھێناندن و خورتکرنا سیستەمێ مە یێ بەرگریێ یێ سروشتی و تشتێ ئێکانە یێ ڤاکسین ل پاش خۆ دھێلیت ب تنێ ئەو زانینە یا لەشێ مە فێردکەت، کا دێ چەوا جارەکا دی ئەو ب خۆ دژی وی ڤایروسی یان میکرۆبی ڕاوەستیت و ژناڤبەت.