ناڤێن گوندێن ب په‌یڤا (چه‌م) ده‌ست پێدكه‌ن و شرۆڤه و دیتنه‌ك
4 مانگ پێش ئێستا
مسته‌فا
عه‌بدورحمان ئه‌ره‌دنى
دبابه‌تێن
پێش نوكه‌دا مه ل سه‌ر دێرینى و كه‌ڤناریا ناڤ و واتایا گوندێن كوردستانێ نڤێسین،
وه‌كو مه دایه خویاكرن كو مه‌به‌ست ژێ ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هه‌كى یه بۆ ڤه‌كوله‌ڤان
و شاره‌زایێن دڤى بیاڤیدا كار لسه‌ر دكەن، چونكه گرێدانا ناڤان ب ئاخ و نه‌ته‌وه‌ى
ڤه دبیته به‌لگه‌كێ رون و ئاشكرا بۆ دیاركرنا دێرینى و مێژوویا نه‌ته‌وا كورد
لسه‌ر ڤێ ئاخێ ب واتایه‌كێ دیتر دبێژین، كو كورد ب هه‌زاران سالانه لسه‌ر ڤێ ئاخێ
ژیاینه ئانكو خودانێن ڤێ ئاخێ ونه و به‌لگه ژى لسه‌ر هندێ هه‌بوونا ناڤێن گوند
و ده‌ڤه‌رێن مێژووى نه كو بۆ پتر ژ 5000 هزار سالان ڤه‌دگه‌رن،ئه‌ڤه ژى وێ چه‌ندێ
دده‌ت خویاكرن كو كورد خوانێن ڤێ ئاخێ نه ونه مێهڤانن وه‌كو هنده‌ك خه‌لك و نڤیسه‌رێن
نه‌ته‌وێن دیتر دده‌نه خویاكرن.
دا بهێینه
سه‌ر كاكلكا بابه‌تێ خۆ كو ئه‌و ژى ناڤێ وان گوندانه یێن ب په‌یڤا (چه‌م) ده‌ست پێ
دكه‌ن, ل ده‌ست پێكێ فه‌ره بزانین (چه‌م) دفه‌رهنگ و زمانێ كوردیدا چ رامان و
واتا دده‌ت داكو بشێن ب گه‌هین وێ چه‌ندێ یا مه دڤێت.
یا
ئاشكرایه په‌یڤا (چه‌م) هه‌لگرا چه‌ندێن واتایایه ودبیت هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كێ یان ده‌ڤوكه‌كا
كوردان واتایه‌ك ورامانه‌ك دابیته په‌یڤا (چه‌م)، دبینین ل هنده‌ك جهان واتایا چه‌م
ب (روبار) هاتیه, ول هنده‌ك جهان ب (بیستان – شینكاتى) هاتیه و ل هنده‌ك جهان ب
(چیڤ –دار) هاتیه ول هنده‌ك ده‌ڤه‌ران ب(ته‌بقى – ئه‌و ئه‌ردێ چویه خوار) هاتیه
ودیسان ل هنده‌ك جهان بۆ ئه‌رده‌كێ راست وه‌كو گوره‌پانێ به‌لێ نێزیكى روبارى بیت
دبێژنێ (چه‌م) ودبیت هێژ رامان وواتا هه‌بن، به‌لێ ب ده‌ست مه نه‌كه‌فتینه.
پشتى مه
واتا ورامانا په‌یڤا(چه‌م)زانی نوكه دا بهێن و به‌رێخودانه‌كێ ب سرۆشت وجیوپولوتیكا
كوردستانێ بده‌ین ئایا ئه‌ڤ رامانێن لسه‌رى بۆ په‌یڤا (چه‌م ) هاتینه كرن دچه‌سپن
ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ یان نه؟.
یا
ئاشكرایه چه‌ند روبار دناڤ كوردستانا مه‌زندا دبورن وه‌كو روبارێن (دجله وفورات
و خابور وزیێ مه‌زن وزیێ بچویك وسیروان رویێ شین ونهنهك وخازر....هتد)،كوردان ژى
ژكه‌ڤندا په‌یڤا (چه‌م) بۆ روبارێ ژى بكارئینایه وه‌كو دبێژن(چه‌مێ دجله‌ى یان چه‌مێ
فوراتى) ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت كو دێرینیه‌كا هزاره‌ها سالى دناڤبه‌را په‌یڤا
چه‌م و كورداندا هه‌یه له‌وما هه‌تا نوكه هه‌ر مایه.
ئه‌گه‌ر
ئه‌م به‌رێ خۆ بده‌ینه واتا دوویێ یا په‌یڤا (چه‌م) كو بۆ شینكاتى وبیستانان دهێت
گوتن, پرانیا خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ دبێژنه وان بیستانێن ل به‌ر ره‌خێ روباران هاتینه
چێكرن دبێژنێ (چه‌م)، واته هه‌ر گرێدانا ب روبارێ وشینكاتى ڤه هه‌ى.
دیسان وه‌كو
مه گوتى ل هنده‌ك ده‌ڤه‌ران بۆ ئه‌ردێ ته‌بقى یێ چویه خوار یان ژى ب چیڤ هاتیه
ودبێژن (چه‌م) هه‌ر چه‌نده ئه‌ڤ هه‌ر دوو واتایه به‌ربه‌لاف نینن ودبیت ل هنده‌ك
جهێن ده‌ست نیشان كرى ڤان واتایا بكاربینین, به‌لێ ئه‌ڤه ژى ل سه‌ر سروشتێ ده‌ڤه‌رێ
دگونجن، چونكه ژ به‌ر به‌فروبارانێن زۆر گه‌له‌ك جه درهیێن ودچنه خوار ودبیت مه‌به‌ست
ژێ ژى هه‌ر ره‌خێن روبار وئاڤان بیت وهه‌ر گرێدایى چه‌م وروباران بیت ودیسان ل ده‌وره‌برێن
روباران دارێ سپیندارێ هاتیه چاندن,به‌لكو چیڤ هه‌ر ژ هندێ هات بیت،مه زێده‌تر
زانیارى لسه‌ر نینن.
پشتى مه
واتایا (چه‌م) زانى كو چه‌ند رامان وواتا هه‌نه,بۆ مه دێرینى وكه‌ڤناتیا په‌یڤا(چه‌م)
دیار دبیت، وژبیر نه‌كه‌ین كو به‌رده‌وام مرۆڤان قه‌ستا به‌رئاڤ و روباران كریه
وگوند وباژێر وشارستانییه‌تێن خۆ لێ ئاڤاكرینه وه‌كو شارستانییه‌تا دنافبه‌را دوو
روباراندا (دجله وفورات).
هه‌بونا
ژماره‌كا ناڤێن گوندان كو ب (چه‌م) ده‌ست پێدكه‌ن واتایا دێرینى وكه‌ڤناتیا گه‌لێ
مه دده‌ت ل سه‌ر ڤێ ئاخێ ودرێژه پێده‌را ژیان ومانا نه‌ته‌وا كورده.
ل دوماهیا
بابه‌تێ خۆ مه ب فه‌ر زانى ناڤێن وان گوندێن ب په‌یڤا (چه‌م) ده‌ست پێدكه‌ن كو نێزیكى
(60) گوندانه بۆ خوانده‌ڤانێن هێژا به‌رچاڤ بكه‌ین، ودبیت هێژ هه‌بن ب ده‌ست مه
نه‌كفت بن چونكه ئه‌ڤه پتر یێن كوردستانا باشورن وپشت راستم كو ب سه‌دان ناڤێن دیتر
ل كوردستانا مه‌زن هه‌نه ب چه‌م ده‌ست پێدكه‌ن.
پارێزگه‌ها
دهوكێ:
چه‌میكى
– كانى ماسێ – ئامێدیێ.
چه‌مى دێركێ
– كانى ماسێ –ئامێدیێ.
چه‌م سه‌یدا
– كانى ماسێ – ئامێدیێ
چه‌م
دوستینا – كانى ماسێ – ئامێدیێ
چه‌م بلكێ
– كانى ماسێ - ئامێدیێ
چه‌م جوى
– شێلادزێ –ئامێدیێ.
چه‌م تیێ
– شێلادزێ –ئامێدیێ
چه‌م فه‌قیان
– شێلادزێ – ئامێدیێ.
چه‌مانكێ
– چه‌مانكێ – ئامێدیێ.
چه‌م شرتێ
– چه‌مانكێ – ئامێدیێ.
چه‌م ره‌به‌تكێ
–چه‌مانكێ – ئامێدیێ.
چه‌م
چالى – چه‌مانكێ – ئامێدیێ.
چه‌م سیسكى
– بامه‌رنێ – ئامێدیێ.
چه‌مى –
سه‌رسنك – ئامێدیێ.
چه‌مێ حلیكێ
– سه‌رسنك – ئامێدیێ.
چه‌م سێل
– بجێل – ئاكرێ.
چه‌م
شارلك – دینارته –ئاكرێ.
چه‌م
سماق –گرده‌سین – ئاكرێ.
چه‌م بیكێ
– دینارتێ – ئاكرێ.
چه‌م ره‌ش
– زیلكان – شێخان.
چه‌م ئه‌رزن
– قه‌سروك – شێخان.
چه‌مه –
رۆڤیا- به‌رده‌ره‌ش.
چه‌م كور
– كه‌له‌ك – به‌رده‌ره‌ش.
چه‌م زارڤێ
–باتێل – سێمێل.
چه‌م ره‌ش
–فه‌هیدیێ – سمێل.
چه‌م
پاشایێ – سێمێل.
چه‌م به‌ره‌كات
– فه‌هیدیێ –سێمێل.
چه‌م
مشكو – ده‌ركار – زاخۆ.
چه‌م
مسله‌ت – رزگارى – زاخۆ.
چه‌م
كوركێ – رزگارى – زاخۆ.
چه‌م باهیڤێ
–رزگارى – زاخۆ.
چه‌م سیرمۆ
– رزگارى – زاخۆ.
چه‌م
جهورێ – باتیفا – زاخۆ.
چه‌مكێ
دلا –باتیفا – زاخۆ.
چه‌م
كوركێ – باتیفا – زاخۆ.
چه‌مانێ
– زاویته.
چه‌م ترێ
– مانگێشك.
چه‌م كارێ
– مانگێشك.
پارێزگه‌ها
هه‌ولێرێ.
چه‌مرگه
– كه‌سنه‌زان.
چه‌مه
بگه‌ز – خه‌بات
چه‌مه‌دبس
هه‌ركى – خه‌بات
چه‌مه‌دبس
هه‌ولێر – خه‌بات.
چه‌مه‌ر
– مێرگه‌سور – شیروان مه‌زن.
چه‌مه‌كى
خوارو – شه‌قلاوه
چه‌مه‌كه‌ى
سه‌رو – شه‌قلاوه.
چه‌مه‌لوا
– سوران .
چه‌مه‌هه‌رمى
– مێرگه‌سور.
چه‌مێ- مێرگه‌سور
– شیروان مه‌زن.
چه‌مه-
داره‌شه‌كران.
چامه- مێرگه‌شور.
پارێزگه‌ها
سلێمانى:
چه‌م سور
خاو – چه‌مچه‌مال
چه‌م وژاله
– شاره‌زور
چه‌م بیسمێ
الله – كه‌لار
چه‌م ره‌ش
– ده‌ربه‌ندیخان
چه‌م رگه
– شارباژێر
چه‌مه‌كان
– سێوه‌یلى
چه‌مى سمۆر
– قه‌ره‌داغ
چه‌مى سۆراوه
–كه‌لار
چه‌م یاله‌ى
خوار –شارباژێر
چه‌م یاله‌ى
سه‌روو – شارباژێر
چه‌م: ته‌بقى-
چوو خوار
چه‌م –
روبار
چه‌م-شینكاتى
چه‌م: چیف
فه‌رهنگا سندى