ئاڵای جیهان - بەشی سێیەم

پەیكار عوسمان
- ئەنشتاین ئەڵێ كەرێتی مرۆڤ بێ سنورە.. ئەوە ڕاستە، بەڵام عاقڵییشی هەر بێ سنورەو شتەكە هەمان لاستیكەو ڕێژەییانە بە هەموو لایەكدا ڕائەكێشرێ. لەڕاستییشدا هەموو ڕاكێشانەكان لەناو ژیان و ماف و ئازادییدا جێیان ئەبێتەوە، ئەگەر زەرەر لەوانیتر نەدا..
- پرسی ڕەگەزیش، ئەگەر بەمجۆرەی ئێستا، بێسنور ڕابكێشرێ، ڕەنگە لە داهاتوودا گروپی (گوێ ڕەگەز)یش دروستببێ و زانستیش بە عەمەلیاتێك، ئەندامی زاوزێت بۆ بگوازێتەوە بۆ لای گوێچگە. دەی خۆ ئەوەش لە پەراوێزێكی ماف و ئازادیدا، هەر جێ ی ئەبێتەوەو ناتوانی لەسەر ئەوە كەس لە مرۆڤایەتی بكەیتە دەرەوە. بەڵام خۆ ناكرێ لۆگۆی جەماعەتی گوێڕەگەز، ببێتە عەلەمی جیهان و ئیتر ماف و ئازادییەكان، بە گوێچگەی ئەوان بپێورێ! 
- یەعنی چەمكی ئازادی، ئەتوانێ هەموو ئازادییەكان بگرێتە خۆ، بەڵام یەكێ لە ئازادییەكان ناتوانێ هەموو ئازادی بێت. ئەوە هەمان هەڵەی دیندارەكانە كە ئیحاتەی خودا ئەكەن،، لەكاتێكا چەمكی خودا، ڕەهایەو ئەتوانێ ئیحاتەی دینەكان و دەرەوەی دینەكانیش بكات، بەڵام دینێك بەتەنیا، ناتوانێ ئیحاتەی چەمكی خودا بكات!
- لە بەشی پێشوودا (بەها و چیرۆك)م جیاكردەوەو باقی باسەكەش هەر لەسەر ئەو جیاكردنەوەیە ئەڕۆم، چونكە ئەگەر بەها نەبێ، تۆ هەر ئێستاو بە خەیاڵی خۆت، ئەتوانی ڕەگەزێك دابهێنی، كە بە خەیاڵی باوكی جێندەریشدا نەهاتبێ. یەعنی توانای بەرهەمهێنانی چیرۆك، سنوری نیەو لێرەدا بەها سنورێكی پێویست و ژیانییە، بۆئەوەی توانای بێسنوری چیرۆك، نەبێتە توانای بێسنوری گەمژەیی و قسەكەی ئەنشتاینیش نەبێتە ڕاستی! 
- بەڵام ئاگاداربە، بەها ئەوەنیە كە دوكان و بازاڕەكانی ئاین، لە مرۆڤی ئەسەننەوەو دواتر بە نرخی كۆیلایەتی پێتی ئەفرۆشنەوە. بەڵكو بەها خودی مرۆڤە لە دۆخی ئازادییدا. ئازاد لە دوكانەكانی ئەخلاق و ئازاد لە ماركێتەكانی ئازادی. لەوێدا مرۆڤ ئەگاتە ئازادی ناو ڕۆحی خۆی، كە جیایە لە ئازادی ناو پێناسەكانی دەرەوە. لەوێدا مرۆڤ ئەگاتە ئەخلاقی ناو ویژدانی خۆی، كە جیایە لە ئەخلاقی ناو پێناسەكانی دەرەوە. یەعنی لەوێدا تۆ ئەگەیتە ئەخلاق و ئازادی "بەهایی"، كە جیایە لە ئەخلاق و ئازادی "چیرۆكیی"! 
- كێشەكە ئەوەیە، ئەوەی كە بانگەشەی كۆمەڵگەرایی ئەكات، ڕێك مەبەستی چیرۆكی مێگەلاندنە. ئەوەشی بانگەشەی تاكگەرایی ئەكات، مەبەستی ئازادییەكی چیرۆكییە نەك ئازادییەكی بەهایی. لە بان هەردوكیانەوە، پێویستمان بە مرۆڤبوونێكە، كە بەقەت پێ ی بەها، بەڕەی چیرۆك درێژكا، نەك بەپێچەوانەوەبێ و چیرۆك سەری بەها بخوات. 
- لە قورئاندا شتێك هەیە پێ ی ئەوترێ "قەرین"، نازانم چیە، بەڵام وای تێئەگەم، ئەو شتە هێزی چیرۆكبێ، كە لەپاڵ هێزی بەهادا هەمانە. خۆ ئەگەر (قەرین) سەركەوێ بەسەر (ڕۆح)دا، ئیتر بەها كەوتووەو تاك و كۆمەڵیش، هەردوكی كۆیلەی چیرۆكەو فەرقیشی نیە چیرۆكەكە دینی بێت یان نادینی! 
- "وەحی" لە ڕۆح و هێزی بەهاوە هاتووە، بەڵام بەناو قەرین و هیزی چیرۆكدا ڕۆشتووەو لەوێوە چۆتە ناو دەق و لە زماندا فۆڕمی وەرگرتووە. ئەو هەڵگەڕانەوەیەش كە ڕوویداوە، ئەوەنیە كە لە دینێكەوە بچیتە سەر دینێكی تر، ئەوەیە كە چیرۆك ئینقلابی كردوە بەسەر بەهاداو بووە بە بتێكی موقەدەس. ئیتر لەبری ئەوەی هێزی بەها لەناو تۆدا كارا ببێ، ئەبیتە كۆیلەی چیرۆكەكە!  
- "نبووەت" لە ڕۆحەوەیە، "كەهانەت" لە قەرینەوە. مرۆڤ بگەڕێتەوە بۆ ڕۆحی خۆی، ئیتر كەس ناتوانێ لێ ی بخوڕێ، دەجالەكانیش زۆر بەتوندی، دینی قەرین پیرۆز ئەكەن، چونكە دەسەڵات و مەسڵەحەت و مێگەل، بەوەیان دروستئەكرێ. جا ئەوە، بۆ ئازادییش هەر وایە. ئازادی خۆی، لە ئاگایی و هێزی بەهاوەیە، بەڵام "ئازادی ساختە" لە هێزی چیرۆك و لە فۆڕمێكی ئازادییەوەیە، كە لێت ئەبی بە خودی ئازادی و ئیتر كۆپیی ئەكەیتەوە!
- ماركس وتی (ئایدۆلۆژیا هەڵەی سیستەماتیكی عەقڵە). بەڵێ وایە، چونكە لە ئایدۆلۆژیادا چیرۆك سەرئەكەوی بەسەر عەقڵداو "تەفسیرێك" سەرئەكەوێ بەسەر "هێزی تەفسیركەر"دا. سەیر ئەوەیە خودی فكری ماركس وای لێكراو كرا بە ئایدۆلۆژیا! ئەمەش هەمان ئەو هەڵگەڕانەوەیەیە كە دوای هەر پێغەمبەر و حەكیم و شۆڕشێك ڕوویداوە.
- (ڕۆح و قەرین، هێزی بەهاو هێزی چیرۆك، هێزی عەقڵ و هێزی كولتور) كە ناوی جیان بۆ هەمان مەبەستەكەی من، ئا ئەمانە جیابكەینەوەو بناسین، زۆر گرێ ئەكرێتەوە. 
- مەسەلەن، موحەمەد ئەڵێ ئەمە ئوستورە نیە، كەچی پڕیشە لە ئوستورە، دەی خۆ ئەوە پارادۆكسە! بەڵام لەڕاستییدا، ئەو تەنیا ئەیەوێ بڵێ: ئەمە لە ڕۆحەوەیە نەك لە قەرینەوە. یەعنی ئەگەرچی حیكمەتەكان، لە ڕێگەی زمان و پەندو چیرۆكە ناسراوەكانی دەمی خودی خەڵكەوەوە دەربڕدراوە، بەڵام خودی ئەوانە پیرۆز نیە، خۆ ئەگەر ئەوانە، یەعنی دەقەكەت لێببێ بە پیرۆز، ئیتر شتەكە ئەبێتەوە بە ئوستورە، چونكە ئوستورە یەعنی "چیرۆكی پیرۆز"! 
- یەعنی لەڕاستییدا، ئوستورەبوون و ئوستورەنەبوونەكەی بەدەست تۆیە نەك بەدەس موحەمەد. یەعنی (ڕۆح و دنیای عەقڵ) خۆی پیرۆزە، نەك دەركەوتەكانی لە قەرین و لە دنیای كولتوردا. یەعنی ئەوەی لە دەرەوەدایەو دیارەو شەڕی لەسەر ئەكرێ، ئەوە هەو نیە. ئەوەی لەناو خۆتدایەو نادیارە، ئەوە هەوە. یەكەمیان هەوبێت، ئیتر بە قەولی ئەنشتاین، لەگەڵیدا ئەڕۆین تا كەرێتییەكی بێسنور. بەڵام دووەمیان هەوبێت، هەمیشە پێشئەوەی بگەینە قۆناغی كەرێتی، بەها سنورێك بۆ چیرۆك و ڕۆح سنورێك بۆ قەرین و عەقڵ سنورێك بۆ ئایدۆلۆژیا دائەنێ!
- لەڕاستییدا مەتەڵی جەبرو ئیختیاریش هەر لەوێدا حەل ئەبێت، چونكە ئەوەی كە لە ڕۆحەوە باسی جەبرو ئیختیار ئەكات، زۆر جیایە لەوەی كە لە قەرینەوە باسی ئەكات. لە ڕۆحدا جەبرو ئیختیار هەر یەكەو بڵێ ی ناچارین، فەرقی نیە لەگەڵ ئەوەی بڵێ ی ئازادین، چونكە تۆ ئازادیت بە "بوون" و ناچاریشیت هەر بە "بوون". (بوون) خۆی سەنتەرەو تۆش ئەبیتە دازاینەكەی هایدیگەر. بەڵام لە قەریندا ئیتر جەبرو ئیختیار ئەپچڕێن و هەریەكەی لە دۆڵێكە، ئیتر بڵێ ی ئازادین هەر هیچەو بڵێ ی ناچارین هەر هیچە، چونكە شتەكە لە دەفری بووندا دانەنراوە!
- كاتێ دنیای نوێ، لە سەدەی حەڤدەوە دەستی پێكردووەو ئێمەش تاكو سەدەی بیست خەوتوین، هەر لەوێدا دوو سەدە بەجێ ماوین، بەڵام هێشتا ئومێدێك هەیە بچینە ناو دنیای نوێوە. وەلێ لە سەدەی بیستەوە، دوو فلتەری بەهێزمان دروستكردوە، ئا بەوە، ئەگەر ئومێدەكەمان نەكوشتبێ، نیوەكوشتمان كردوە! فلتەرێكی فیقهی و فلتەرێكی سیاسی (حەڵاڵ و حەرامی سەلەفی و نەزەریەی موئامەرەی ئیخوان). 
- ئەم دوو فلتەرە نایەڵن عەقڵی مرۆڤی موسوڵمان، "ڕاستەوخۆ" بەر هیچ دیاردەیەكی نوێ بكەوێ. یەكەمیان یەكسەر دیواری حەڵ و حەرام لەنێوان تۆ و شتەكەدا هەڵئەچنێ و ئیتر تێیناگەیت. دووەمیان یەكسەر دیواری نەزەریەی موئامەرە لەنێوان تۆ و شتەكەدا هەڵئەچنێ و ئیتر تێیناگەیت. هەر تێنەگەیشتنیش نیە، بەڵكو شەڕیشەو ئەوەی كە حەرامەو ئەوەی كە موئامەرەیە، ئیتر ئەبێ شەڕی لەگەڵ بكەیت! 
- سەت ساڵە مرۆڤی ئەم ناوچەیە، خەریكی ئەم شەڕەیەو واشئەزانێ شەڕ لەگەڵ شتەكاندا ئەكات، بەڵام لەڕاستییدا بەهۆی دیوارەكەوە، ئەو جەهلی بە شتەكان هەیەو شەڕەكەش لەگەڵ جەهلەكەی خۆیدا ئەكات نەك لەگەڵ شتەكەدا. ئەم شەڕەی ئێستاش لەگەڵ "فێمینیزم و جێندەر" درێژكراوەی هەمان شەڕی دۆڕاوی سەت ساڵەیە، كە لەسەر چەواشەكاریی كاهینەكان و تێنەگەیشتنی عەوامەكە دامەزراوە.
- جێندەر خۆی، جیایە لە جێندەری پشتی دیوارەكە. ئاین خۆی، جیایە لە ئاینی پشتی ئەو دیوارەی كە فۆبیای دژەدینەكان دروستی ئەكات. كە ئەشڵێم ئەوەی ئەمدیوی دیوارەكە جیایە لەوەی ئەودیوی.. مەبەستم ئەوەنیە ڕاستی پاكەتێكە، لەودیو دوارەكە كەوتووە، تۆش ئەچی ئەیدۆزیتەوەو ئەبیتە خاوەنی ڕاستی و ئیتر پاڵی لێئەدەیتەوە.. 
- نا، "ڕاستی پێرفێكت و پاكەتی" بوونی نیە، بەڵكو "گەشتی ڕاستیخوازیی" بوونی هەیەو گرنگە تۆ بجوڵێیت و گەشتەكە دەست پێبكەیت، نەك لە پشتی دیوارەكانەوە بوەستیت و خەریكی شەڕی وەهمیی بیت. ڕاستی لاستیكێكە بەقەت گەشتەكەی تۆ ئەكشێت و بەقەت وەستانەكەشت لە پشتی دیوارەكانەوە، ئەچێتەوە یەك.   
- هیدایەت ئەوەیە كە سەرەتا دیوارەكانی ترس لەنێوان خۆت و دیاردەكەدا لابەریت و عەقڵت بەریبكەوێت، دوای ئەوە شەڕیشی لەگەڵ بكەیت، شەڕەكەت ڕەوایە، چونكە لەسەر زانین دامەزراوە، نەك لەسەر پۆپۆلیزمی ئیعلامی و دواكەوتنی قەرەباڵغی. ڕەنگیشە شەڕی هەر لەگەڵ نەكەیت، چونكە هەر خودی تێگەیشتن، باشترین مەناعەو بەرگرییە بەرامبەر ئەو شتەی كە ناتەوێ.
- "هۆشیاری" بینینی وێنەكەیە لە حەجمی خۆیدا. "ئایدۆلۆژیا" گەورەكردن و بچوككردنەوەی وێنەكەیە بەقەت بەرژوەندی گروپ. "ڕاستی" بە قەت لابردنی دیوارەكان بۆت دەرئەكەوێ نەك بە قەت هەڵچنینی. خواناسیش هەر وایەو بە ئەندازەی ڕەگەڵكەوتن و دەمارگیریت بۆ جەماعەت، لەخواوە دووریت، چونكە خوا یەعنی ڕاستی و مێگەل یەعنی دیوار. خوا حەقەو حەقیش لە حەقانیەتی تۆدا ئەناسرێ، نەك لە خۆدانە پاڵ دیوارە ئایدۆلۆژییەكان.
- ئەوەی كە ماركس گوتی لەبارەی ئایدۆلۆژیاوە، دیدێكی مادی و دنیاییە، بەڵام ڕاستییەكی ئاینی و میتافیزیكیشی تێدایە. ئاخر "چەواشەكردن" تەنیا فیتنەو فەوزاو جەهلەكەی ئێرە دروست ناكات، بەڵكو پەیوەندیت بە خوداو غەیب و دنیاكەی تریشەوە تێك ئەدا. شەڕی مێگەلیی تەنیا ژیان كاول ناكات، بەڵكو مێتاژیانیش كاولئەكاو ئەگەر بە تەمای بە دەمارگیری و چەواشەكاری ئەودنیا بەریتەوە، ئەوە زۆر سەهویت، چونكە (حەبلی خواو حەبلی ڕاستی) هەر یەكێكەو ڕێگای چەواشەش ناچێ بۆ شاری خودا.
- حەبلی عەقڵ و ئەخلاق هەر یەكەو جیانیە، ئایدۆلۆژیاش تەنیا بەربەستی بەردەم عەقڵ و تێگەیشتن نیە، بەڵكو بەربەستی بەردەم ئەخلاقیشە. ئاخر پێناسەكردنی هەڵە بۆ شتێك، تەنیا هەڵەیەكی مەعریفی نیە، بەڵكو هەڵەیەكی ئەخلاقییشە. ئایدۆلۆژیا شیركەو دروستكردنی حەبلێكی ترە لە تەنیشت حەبلی ڕاستییدا كە حەبلی خودایە. مەسەلەن لە حەبلی خوادا ستەم هەر ستەمە، بەڵام لە حەبلی ئیخواندا، ستەمی ئەردۆگان شتێكی ترە. 
ماویەتی