گەمەی دینبازی - بەشی چوارەم

پەیكار عوسمان
لەشفرۆشی و قومارو هاوڕەگەزخوازی و ئەم شتانە، هۆکارەکەی هەرچی بێت، چارەسەرەکەی شەڕی بەدر نیە، چونکە لە شەڕا لە شتەکان تێناگەیت، خۆ ئەگەر شەڕەکە بەرگی موقەدەسی لەبەرکرێ، ئەوە ئیمکانی تێگەیشتن هەر نامێنێ، چونکە "شەڕ و موقەدەس" دوو دیواری دەروونی زۆر ئەستورن لەنێوان تۆ و بابەتداو نایەڵن ساتی بابەتیبوون و ڕاستەوخۆیی ڕووبدا!
"ڕاستی" سرکەو بەقەت "ڕاستیخوازی" خۆت لێتەوە دەرئەکەوێ. چەنێک بەدوای ڕاستی شتێکەوە بیت، هەر ئەونە ڕاستی ئەو شتەت بۆ دەرئەکەوێ، چەنێکیش خەریکی شەڕبیت، ئەونە ڕاستی شتەکەت لێ ون ئەبێت، چونکە ئیتر تۆ خەریکی ڕاستی نیت و خەریکی شتێکی تریت. ڕێگای "چارەسەر" بە ناو تێگەیشتندا ئەڕواو ڕێگای شەڕ ڕێگای ناتێگەیشتنە.
ئایین، سەرەتا "چاوی پیرۆزیی" ڕووکردە دەرەوەو ئەمەش کێشەیەک نەبوو، چونکە لەو مێژووەدا، هێشتا کایەکان تێکەڵەو ئاینیش عەبای هەموویەتی. بەڵام کاتێ دەورانی مێژوو ئەگۆڕێ و کایەکان سەربەخۆیی وەرئەگرن، ئیتر عەبای ئاین هەر بەقەت جەستەی ئاینەو ناکرێ بیدەی بە شانی کایەکانی تردا. "ئیسلامیزم" ئەم گۆڕانەی مێژوو نابینێ و هەر بەزۆر ئەیەوێ عەباکەی ئاین بداتەوە بەسەر شانی شتەکاندا، کە لێرەدا تەنیا کایەکانی تر تاریک نابن، بەڵکو عەباکەی ئاینیش ئەدڕێ و یەک دنیا کونی ستەم و نیفاقی تێ ئەبێ!    
مەسەلەن "جێندەر" قابیلی لێکۆڵینەوەیەو تۆ مەجبور نیت بەبێ جوین قوتیدەی، بەڵام جوینێک بە عەقڵی ڕەخنەیی، نەک بە عەقڵی ئاینی، چونکە ناکرێ شتێک بکەیت بە "بابەت" بەڵام "نابابەتی" مامەڵەی لەگەڵ بکەیت. خۆ مرۆڤ لەت ناکرێ و تۆ ناتوانی ئاینداربیت و نائاینیانە بیربکەیتەوە، بەڵام ناکرێ فرەڕەهەندیی خۆت لەدەست بدەیت و وابزانیت تۆ تەنیا ئاینیت و ئاینیش هەرئەوەیە کە سەلەفی و کۆمەڵ و یەکگرتوو تێیگەیشتووە. 
بەڵێ تۆ ئاینداریت، بەڵام هێشتا مرۆڤێکی فرەڕەهەندیت، هێشتا شتێک هەیە پێیئەوترێ عەقڵ، ئەتوانی بەکاری بهێنیت و تێگەیشتنی ڕەسەن و جیاواز بەرهەم بهێنیت. عەقڵیش یەک عەقڵ نیە، بەڵکو تێکەڵەیەکە لە عەقڵی غەریزی و عەقڵی زانستی و عەقڵی ئاینی و عەقڵی فەلسەفی و عەقڵی هونەری و عەقڵی سیاسی و عەقڵی کۆمەڵایەتی.. 
ئاگاداربە، "لە مرۆڤخستن" ڕێک بریتییە لە "لە عەقڵ خستن"، لە عەقڵخستنیش ڕێک بریتییە لە (لە فرەیی خستن)! 
لەکوێدا یەک ڕەهەندی عەقڵ، ئینقیلابی کرد بەسەر فرەیی عەقڵدا، لەوێدا ناعەقڵانیەت دەستیپێکردوە. لەکوێدا تاکە دیدێک، سپی کراو دەرەوەی ئەو دیدە ڕەش و بێئەخلاقی بوو، ئا لەوێدا بێئەخلاقییەک دەرهەق بە فرەڕەهەندی ئینسان و ژیان ڕوویداوە. 
هیچ مرۆڤێک ناتوانرێ کەر بکرێ، ئەگەر سەرەتا کورتانی "تاکڕەهەندی" نەدرابێ بە کۆڵیدا. تاکڕەهەندیش لە دۆخی ترس و شەڕو تەقدیسدا دروست ئەکرێ. هەمان وێنە لە گۆشەی ناترس و ناشەڕو ناموقەدەسەوە، سەیرێکی تری بکە، تێگەیشتنێکی تر بەرهەمدێ و ئیتر تۆ و وێنەکەش لە هەژموونی بینینە باوەکە ئازاد ئەبن. کاتێکیش ئەمە ڕووئەدا، خواو ئیمان و ئەخلاق، هیچی لێ کەم نابێ، هەر تۆزێ بازاڕی دنیبازەکان کز ئەبێ!
فەرقیشی نیە وێنە تاکڕەهەندەکە بە چ ئایدۆلۆژیایەک دروستکراوە، ناسیۆنالیستی ئیسلامیستی کۆمۆنیستی ئاپۆیستی فێمینیستی.. گرنگ ئەوەیە ئیتر تۆ بەس ئەم چاوەت هەیە، کە چاوی خۆت نیەو لێت بارکراوە. وێنەکانی ئەو چاوەش وێنەی واقع نیە، بەڵکو مۆنتاجکردنی دنیایە بە تەفسیرە ئایدۆلۆژییەکە.
"موقەدەس" هیچ وتراوێک نیە، بەڵکو ساتێکی ئازادە کە وتەی ڕەسەنی تیا ئەوترێ. موقەدەس ئەو بینینەیە کە تەسلیمی بینی باوی کۆمەڵگا نابێ، پێغەمبەرانیش ئا لەوێوە ڕوانیویانە، بۆیە توانیویانە گۆشەی نوێ ببینن و وتراوی نوێ بڵێن. 
لەڕاستییدا ئەوە ساتەکەیە کە ئازادو پیرۆزە، نەک ئەوەی کەسەکەو وتراوەکەی پیرۆزبێ. ئەو ساتەش ئۆفەرێکی ناکۆتا کراوەیەو ماڵی ڕاستەقینەی مرۆڤە. هەموومان ئەتوانین لەوێوە دنیا ببینین، ئەگەر ئامادەبین دەمارگیرییەکانی خۆمان بکوژین و خۆمان بدەینە دەست ساتە ئازادەکان و نەترسین لەوەی کە لەوێدا چی ئەوترێ و چی دێتە سەر زمانی دڵ. هایدیگەر ئەڵی زمان ماڵی بوونە، زمانی مەرحەبایی و ژیانی ڕۆژانە نا، بەڵکو زمانی ساتە ڕەهاو ئازادەکان! 
وەحی بریتییە لەوەی کە نەترسی لەوەی ڕۆح چی ئەڵێ و ئازادیکەیت، وەحی هیچ نیە جگە لە ساتێکی ئازاد، کەچی "وەحیگەراکان" دوژمنی سەریان ئازادییە! ئیتر هەرگیزیش لە وەحی و لە ئازادی بەهرەمەند نابن، چونکە هەردوکی هەر یەکەو "ترس" دەرگای هەردوکیانت لێ دائەخات! 
تێگەیشتن پێویستی بە خۆکوژییە، ئیگۆ یەکێ لە دیوارە بەرزەکانی نێوان تۆ و تێگەیشتنە، شەڕیش ئەو دیوارە تەواو بەرزئەکاتەوەو ئیگۆیەکی (خۆ بە ڕاستزان)ی مەغرورت بۆ دروست ئەکات، کە یەقینی هەیەو پرسیار و گومانی نەماوە. ئاخر ئایدۆلۆژیا شەڕی هەیەو شەڕیش بە پرسیارو گومانەوە ناکرێ، بۆئەوەی عەسکەرێکی باشی ئایدۆلۆژیابیت، ئەبێ ئەو  فیوزەت بسوتێنرێ!
یەعنی مەسەلەکە ئەوەنیە جێندەر باشە یان خراپ، گریمان دوای کۆششێکی عەقڵانی، ئەگەینە ئەوەی کە زۆر خراپە،، بەڵام کێشەکە ئەوەیە شەڕو جەمسەرگیری نایەڵێ بچینە ناو پرۆسە عەقڵانییەکە، بەڵکو بە پرۆسەی وروژاندن و ترساندن و گەمژاندندا ئەبرێین! 
بۆچی قۆناغی زانست لە هەموو قۆناغەکان ڕۆشنترە؟ چونکە مرۆڤ لە زانستدا گەیشتە "عەقڵی خۆکوژی" کە هەمان عەقڵی نوێبوونەوەیە. زانست ئیگۆی نیە، یاخود ئیگۆیەکی تەنکی هەیەو ئاسان ئەتوانێ خۆی بکوژێ و تیۆرێک بخاتە جێگای تیۆرێکی تر. 
بەڵام ئیگۆی خۆبەڕاستزانی ئایدۆلۆژی، هەموو ئەوانیتر ئەکوژێ بەس بۆ ئەوەی خۆی بمێنێتەوە. قورئان لە شوێنێکدا بە یەهود ئەڵێ خۆتان بکوژن، ئەوە خۆکوژی جەستە نیە، خۆکوژی ئیگۆیە، چونکە ئیگۆی ئەوان زۆر فووی تێ کرابوو. جا مرۆڤی موسوڵمان، زۆر سادەو ئامادەیە بۆ خۆکوژی، ئەوەی کە نایەڵێ خۆی بکوژێ و بەردەوام فووئەکاتە ئیگۆکەی، دینبازییە!
دینبازی، بە جوملە ئیگۆی "گەلی هەڵبژاردەت" لادروست ئەکاو بە تاکیش ئیگۆی "خۆ بە چاکزان"، ئیتر خەڵک بە تاک و بە کۆ، لەناو واقعدا ئەژی و پێش ئەکەوێ، تۆش بە تاک و بە کۆ لەسەر ئەو دوو وەهمە ئەخەویت و ئەکەویتە دەرەوەی مێژوو. ئەو دوو وەهمەش تەنیا وەسیلەی گەمژاندنەو مێگەل بارئەهێنێ بۆ کەهەنەو سەڵاتین، هیچ ڕەبتی بە ئەخلاق و ئیمان و خواناسییەوە نیە! 
هەڵبەتە ئەو یارییە، بە هەموو ئایدۆلۆژیاکانی تریش ئەکرێ، بەڵام یزمەکانی تر، وەکو ئیسلامیزم، دومبەڵەو ئەزنیفەکەی خۆیان ناونەناوە یاری خوا. خۆ یاری هەمووشیان هەر (میتافیزیک و وروژاندن و تەقدیسە) تەقدیسی نەتەوەو چین و حیزب و شۆڕش و ئایدۆلۆژیاو سەرکردە.. بەڵام ئیسلامیزم لە سەرچاوەوەو لە دایکی هەموو میتافیزیکەکانەوە، نوقتەی زوعفی ئینسانی گرتووە. 
سادەترین نمونە، جۆرێک لە دەنگ بەرزکردنەوە هەیە، ئەگەر یەکێ لەو سەر جادەیە وا قسەت لەگەڵ بکات، قبوڵی ناکەیت و ڕێک ئەکێشی بە دەمیا، بەڵام هەمان کەس، بە بەرگی دینەوە ئەتوانێ وا قسەت لەگەڵ بکاو تۆش قبوڵی ئەکەیت! 
ماویەتی