ناڤێن گوندێن ب سه‌رده‌مێ نوح (پێغمبه‌ر،س.خ) ڤه دهێن گرێدان و دیتنه‌ك.
2 مانگ پێش ئێستا
مسته‌فا
عه‌بدورحمان ئه‌ره‌دنى
(شه‌رنه‌خ، دورنه‌خ، په‌ره‌خ،خێله‌خ، شه‌مره‌خ،هه‌روه‌خ، ئه‌زه‌خ، هه‌زه‌خ...هتد).
ژیانا
دوویێ پشتى توفانا نوحى:
ڤه‌كوله‌ر
ونڤیسه‌رێ نه‌مساوى هانز شیندلر بیلامى ل سه‌ر چیڕۆكا پاپورا نوحى (س.خ)دبێژیت،
پتر ژ500 ئه‌فسانه ل سه‌ر توفانا نوحى ل هه‌مى جیهانێ هه‌نه وئێكه‌مین كه‌سێن به‌حسێ
توفانێ كرین كوردێن سومه‌رى بونه.
ژیانا
پشتى توفانا نوحى دهێته هژمارتن ژیانا دوویێ یا مرۆڤان ل سه‌ر رویێ ئه‌ردى.
میسولوژیا
توفانا نوحى دبێژیت، ل سه‌ر ده‌مێ نوح پێغمبه‌ر (س.خ) پشتى نه‌شیایى گه‌لێ خۆ بینیته
سه‌ر رێكا راست خودێ ئه‌و ئاگادار كر ده‌ست ب چێكرنا پاپوره‌كێ بكه‌ت وهه‌ر زینده‌وه‌ره‌كێ
جوته‌كى ئێك نێر وئێكێ مێ ودگه‌ل وان كه‌سێن باوه‌رى پێ ئیناى بكه‌ته دوێ پاپورێدا،
چونكه دێ ئه‌ردى ژێر ئاڤ كه‌ت، نوحى ئه‌و كر یا ژێ هاتیه خواستن، ژبه‌ر هندێ
ژبلى وان 80 كه‌سێن دگه‌لدا وباوه‌رى پێ ئیناى یێن دیتر هه‌مى مرن،ژبه‌ر ڤێ ئێكى
دبێژنه سه‌رده‌مێ پشتى توفانێ ژیانا دوویێ یا نفشێ مرۆڤان.
چیرۆكا
توفانا نوحى دتێكستێن سومه‌ری وبابلی وئه‌فسانه‌یا گلگامێش وپاشى دپه‌رتوكێن ئه‌سمانی
په‌رتوكا پیرۆز په‌یمانا كه‌ڤن (سفر تكوین) وهه‌ر وه‌سان دقورئانا پیرۆز وگه‌له‌ك
ئاینێن دیتر ژیدا جهگرتی یه.
ل دویف
بوچونێن مێژوونڤیسان توفانا نوحى 5000 پ.ز ل دولا دنافبه‌را دوو روباراندا رویدایه
وهێژ پرسیاره‌ك جهێ مشت ومڕێ یه ئایا توفانێ جیهان هه‌مى ڤه‌گرت بوو یان بتنێ
دولا ناڤبه‌را دوو روباران وده‌ڤه‌ره‌كا ده‌ست نیشانكرى ڤه‌گرت بوو؟.
داكو جهێ راوه‌ستیانا پاپورا نوحى وهه‌ڤالێن
بزانین دێ ئاماژێ ب به‌لگه‌كێ رون وئاشكرا وپشتراستكرى ده‌ین ئه‌و ژى قورئانا پیرۆزه
وتێدا دسوره هود الایه44هاتیه، بسم الله الرحمن الرحیم (ۆاسْتَۆتْ عَڵى
الْجُودِیِّ )
دبێژیت
بناڤێ خۆدێ مه‌زن ودلوڤان(ول سه‌ر جودى راوه‌ستییا) مه‌به‌ست راوستانا پاپورا نوحى
یه.
چ پێنه‌ڤێت
چیایێ جودى ل كوردستانێ یه ودكه‌ڤیته باكورێ رۆژئاڤایێ زاخۆ وپشت جزیرا بوتان
وباژێرێ شه‌رنه‌خێ.
هه‌ر كه‌سێ
سه‌ره‌دانا سلوپیا وشه‌رناخ وجزیرێ كربیت، دێ بینیت ل ده‌مێ ژپرا ئیبراهیم خه‌لیل
دبوریت ب روبه‌رێن مه‌زن ودویر زه‌ڤیێن راست وپر به‌رێن ئاڤى یێن حلى وره‌ش وسور
وگه‌ورن و وه‌كو به‌سته‌كێ نه ب ره‌خ ئێك ڤه درێزكرینه، ئه‌م هه‌مى دزانین ل ده‌مێ
ئاڤێن مه‌زن رادبن هه‌ر تشته‌كى وب تایبه‌تى به‌ران دگه‌ل خۆ دبه‌ن ول جهێ ئاڤ
راوستانێ دهێلن ودبیته كه‌نارێ وێ ئاڤێ، توفانێ ژى ئه‌و به‌رێن دگه‌ل خۆ ئیناین
هه‌مى ل ده‌ڤه‌را سلوپیا وهه‌تا ژجه‌زیرێ دبوریت راوه‌ستاندینه،ئه‌ڤه ژى به‌لگه‌كێ
رون وئاشكرایه ل سه‌ر هندێ كو دووماهیا ئاڤێ ل وێ ده‌ڤه‌رێ راوه‌ستیایه وپاپورا
نوحى ژى هه‌ر ل وێ ده‌ڤه‌رێ نهشتییه.
ل هه‌یڤا
گولانا سالا1948 هاولاتیه‌كێ كورد بناڤێ ره‌شید سه‌رحان پاشماوێن پاپورا نوحى ل سه‌رێ
چیایێ جودى دیتن وپشتى پشكنینێن كاربونى یێن تیشكده‌ر بۆ هاتینه كرن وه‌سان دیار
بوو كو ژیێ پاپورێ ژ 4500 سالان پتره وهنده‌ك بزمارێن دارى یێن پێكڤه گرێدانا ده‌پ
ودارێن پاپورێ ل وێ ده‌ڤه‌رێ هاتینه دیتن.
نڤێسه‌رێ
بابلى بیروسوس یێ كول چه‌رخێ سیێ پێشى زاینێ ژیایى دبێژیت، ئه‌و چیایێ پاپورا نوحى
ل سه‌ر راوه‌ستیایى ناڤێ وى چیایى كوردیین نه وئه‌م باش دزانین ئوجاخێن كودیا –
كوتیا ل چیایێ جودى – كودى ژ كه‌ڤن وه‌ره ژیاینه وئه‌و باپیرێن گه‌لێ كوردن وناڤێ
كوتى ـجودى دانایه سه‌ر وى چیایى چونكه ئه‌ردێ وان بویه، ئه‌ڤه به‌لگه‌كێ رون
وئاشكرایه كو پاپورا نوحى ل سه‌ر چیایێ جودى ـكودى ل كوردستانێ راوه‌ستیایه.
شرۆڤه
وواتا ناڤێن كو هزردكه‌ین ڕه وریشالێن وان بۆ سه‌رده‌مێ نوحى ڤه‌دگه‌رن.
دبێژن ئێكه‌م
گوند ب ناڤێ هه‌شتیان ل وێ ده‌ڤه‌رێ هاتیه ئاڤاكریه، چونكه هه‌شتێ كه‌س بون
ونوكه ژى ناڤێ گوندێ هه‌شتیان هه‌ر مایه،ودكه‌ڤیته باشورێ چیایێ جودى.
هه‌روه‌سان
هنده‌ك ناڤێن باژێر وگوندان نوكه هه‌نه جهێ ل سه‌ر راوه‌ستیایێ نه چونكه هزر
دكه‌ین خودان واتایێن دیروكى نه وڕه وریشالێن وان ڤه‌دگه‌رن بۆ سه‌رده‌مێ نوحى وه‌كو
گوند وباژێرێن(شه‌رنه‌خ،دورنه‌خ، شه‌مره‌خ،خێله‌خ، په‌ره‌خ، هه‌روه‌خ، پێ په‌رخ،
ئه‌زه‌خ، هه‌زه‌خ، ده‌شته ته‌خ،مه‌جلمه‌خ، مه‌له‌خ)،دبینین ئه‌ڤ ناڤه هه‌مى ئێك ڕتم
وسه‌لیقه وكێشه وسه‌روانه،واته دشێن بێژین گرێدانه‌كا موكم پێكڤه هه‌یه وئه‌گه‌ر
ژلایێ جوگرافى ژى به‌رێ خۆ ب ده‌ینێ دێ بینن هه‌مى دكه‌ڤنه سه‌رجوگرافیه‌كێ وهنده‌ك
گوند ژوان دكه‌ڤنه كوردستانا باكور وهنده‌ك دكه‌ڤنه كوردستانا باشور وهه‌ڤسنورن،
ودویراتیا هنده‌ك گوندان ژى ژ وان ده‌ڤه‌ران باوه‌رم ژ ئه‌نجامێ كوچكرنێ بویه وهه‌ر
ئه‌و ناڤ دگه‌ل خۆ برینه وه‌كو گوندێن پێ په‌رخ، ل ده‌ڤه‌را شێلادزێ وئه‌زه‌خ ل
ئه‌تریشێ وشه‌مره‌خ ل مانگێشكێ...هتد.
ل ده‌ست
پێكێ دا بهێین وبزانین مێژوونڤیسا چ ل سه‌ر ڤان ناڤان گوتیه وچ واتا ورامان دایێ.
شه‌رناخ ـ
شه‌رنه‌خ، باژێره‌كێ دیه ل سه‌ر سنورى ژ دوو په‌یڤان پێك دهێت (شر +ناخ) شر –شارـ
شه‌هر ـ باژێر، ناخ واته نوح پێغمبه‌ر، شه‌رناخ ئانكو (باژێرێ نوحى).
شاكر فه‌تاح
دبێژیت ناڤێ شه‌رناخ، شیرناخ په‌یڤه‌كا ئارامیه ب واتا چیایێ نوحى دهێت، به‌لێ یا
ده‌رناخ:
ژ(ده‌ر+ ناخ) پێكدهێت ب رامانا (ده‌ر ) ئانكو ده‌رگه‌ه یان رێك دهێت ویا دوویێ
(ناخ) مه‌به‌ست نوح پێغمبه‌ره(س.خ)، واتایا ده‌رناخ ئانكو جه یان رێكا ب ئاراسته‌یا
نوحى دچیت.
شاكر فه‌تاح
دبێژیت، ده‌رناخ دبنه‌رتدا دورناخ بویه وپه‌یڤه‌كا ئارامیه واته گوندێ نوحى.
مرشد دبێژیت،
ده‌رناخ ب رامانا ناڤى ده‌رگه‌هێ نوحى دهێت ول وێرێ پاپورا نوحى راوستیا ژبه‌ر هندێ
ده‌ر ئانكو ده‌رگه‌ه وناخ ئانكو نوح دهێت، یا دورست ده‌رناخ ده‌رگه‌هێ نوحى یه
وشه‌رناخ باژێرێ نوحى یه.
ل دویڤ ڤان
رامان واتایێن ڤان به‌رێزان ل سه‌رى داینه رامانا ناڤێن (شه‌رناخ ودورناخ)،دیار
دبیت كو هه‌ر دوو ناڤ ب نوحى وباژێرى وئاراسته‌یا باژێرى نوحى ڤه دگرێداینه، به‌لێ
پرسیار ل ڤێره ئه‌وه ئه‌ڤ ناڤ ل سه‌ر ده‌مێ نوحى یان پشتى وى هاتینه
دانان؟،چونكه ئه‌ڤ ناڤێن ل سه‌ر هاتینه به‌رچاڤ كرن واتا ورامان وتاما زمانێ
كوردى ژێ دهێت، وتا نوكه ژى هه‌ر ئه‌و په‌یڤێن هاتینه ب كارئینان ل كارن وكار پێ
دهێته كرن وچ گورانكاریێن وه‌سا ب سه‌ردا نه‌هاتینه وه‌كو (شار و ده‌ر،په‌ر، پێ)،
دیسان ل ڤێره پرسیاره‌كا دیتر چێ دبیت ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ ناڤه ل سه‌ر ده‌مێ نوحى ل سه‌ر
وان گوندان هاتبن دانان ئه‌ڤه وێ چه‌ندێ دگه‌هینیت زمانێ نوحى و یێ نوكه كورد پێ
دئاخڤن گرێدانه‌كا موكم وژئێك نه‌بزدایى پێكڤه هه‌یه، وئه‌گه‌ر پشتى وى ژى هاتبن
دانان هه‌ر چ جێوازى نینه، به‌لێ خه‌له‌كا به‌رزه ئه‌وه چه‌ند سال وده‌م ل سه‌ر
بورینه هه‌تا ئه‌ڤ ناڤه ل سه‌ر هاتینه دانان ئایا ژلایێ وى خه‌لكێ دگه‌ل نوحى
ماى ول وێ ده‌ڤه‌رێ ئاكنجى بوین هاتینه دانان یان پشتى وان خه‌لكه‌كێ دیتر هاتیه
وئه‌و گوند وباژێر ناڤ كرینه؟.
ب دیتنا
من ئه‌گه‌ر توفانێ مرۆڤ براندبن وبتنێ ئه‌و مابن یێن دگه‌ل نوح پێغمبه‌رى
(س.خ)،واته هه‌ر ئه‌و مرۆڤ ماینه ل وێ ده‌ڤه‌رێ ولێ ئاكنجی بوینه وهه‌ر وان ناڤێن
گوند وباژێركێن خۆ داینه وئه‌ڤ ژیانا نوكه ژى هه‌ر درێژه پێده‌را وان گه‌لانه یێن
دگه‌ل نوحى وپشتى نوحى ماینه ل وێ ده‌ڤه‌رێ،ل ڤێره خویا دبیت كو زمانێ كوردى هه‌بویه
ودویر نابینین كو ئه‌ڤ په‌یڤێن نوكه ژى بۆ ( شار وده‌ر وپێ وپه‌ر) بكاردئینین هه‌مان
په‌یڤێن زمانێ وى سه‌رده‌مى بن.
شه‌رناخ
باژێرێ نوحى ل باكورێ چیایێ جودى هاتیه ئاڤاكرن ودیسان باژێرێ بایجاردـ بایگارد
كو پایته‌ختێ ئیمپراتوریه‌تا جودى ل ده‌ڤه‌را سلوپى ده‌ڤه‌را بێت وشه‌باب هه‌یه
وهه‌ر ل وێ ده‌ڤه‌رێ جزیرا بوتان ژى هه‌یه وئێك ژدێرینترین باژێرێن كوردستانێ یه
وئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره مه‌لبه‌ندێ گه‌لێ جودى بوو.
دكتور جه‌مال
ره‌شید دبێژیت، ل سه‌ر ده‌مێ فاوستوس بیزه‌نتى (چه‌رخێ چوارێ زاینى) ژ جوله‌مێرگێ
هه‌تا جزیرا بوتان سێ هه‌رێم هه‌بون ب ناڤێن (كوردوخ) وهه‌لگرێن سێ ناڤان بون
(كوردریخ – كوردیخ، ئیتوناخ، موسولاخ) وپاشى بوینه (كوردوخ وكوردیخ وتموریخ)، ئه‌گه‌ر
سه‌رنجه‌كێ ل ناڤێن ڤان هه‌رێمان ب ده‌ین دێ بینین گه‌له‌ك نێزیكن ژناڤێن شه‌رنه‌خ
ودورنه‌خ وهه‌روه‌خ ..هتد، بۆ مه دیار دبیت گرێدان دنافبه‌را ناڤێن ڤان هه‌رێمان
وگوندێن نوكه ب ناڤێن خۆ ماین هه‌بویه وئه‌ڤ گونده ب وان هه‌رێمانڤه دگرێدایى
بون ودیسان په‌یڤا (كورد) ژى ل پێشیا وان ناڤان دهێت وپاشى تیپا(خ) ل دووماهیا په‌یڤان
یا زاله ووه‌كو نیشانه‌كا به‌رچاڤ ومورا سه‌رده‌مێ نوحى وكوردان وئه‌ڤه پتر مه
پشت راست دكه‌ت كو كورد خودانێن كه‌ڤنێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ نه وهه‌ر وه‌سان ناڤێن ل سه‌رى
هاتینه شرۆڤه‌كرن خودان ڕهوریشالێن دیروكى نه وب هزاران سالان پاراستنا ناڤێن خۆ
كریه وهه‌تا ئه‌ڤرۆكه ژى هه‌ر ب وان ناڤان دهێن نیاسین وئه‌ڤه ژى دێرینیا نه‌ته‌وا
كورد ل سه‌ر ڤێ ئاخێ دده‌ته خویاكرن.
ناڤێن
گوند وباژێرێن ڤه‌كولین لسه‌ر هاتیه كرن.
شه‌رنه‌خ ـ باكورێ كوردستانێ
هه‌روه‌خ
ـ شه‌رنه‌خ ـ باكورێ كوردستانێ
هه‌زه‌خ
– باكورێ كوردستانێ
دورنه‌خ
– ده‌ركار ـ زاخۆ
خێله‌خ –
رزگارى –زاخو
شه‌مره‌خ
– مانگێش – دهوك
ده‌شته
ته‌خ – ده‌كار – زاخو
په‌ره‌خـ
ده‌ركار ـ زاخو
پێ په‌رخ
– شێلادزێ ـ ئامێدى
ئه‌زه‌خ ـ ئه‌تریش ـ شیخان
مه‌جلمه‌خ
– مه‌جلمه‌خت – مانگێش.
مه‌لخ –
مه‌لخته –كانى ماسێ – ئامێدى
هیڤیه مه ژ كومێنت و بوچونێن خۆ ل سه‌ر ڤى
بابه‌تى بێ به‌هر نه‌كه‌ن.
ژێده‌رێن
مفا ژێ هاتیه وه‌رگرتن.
ـ دكتور
جمال رشید،ڤهور الكورد فی التاریخ
ـ سیبان حسین ابراهیم، مدینه شرناخ،الحوار
المتمدن.
ـ جمال بابان،اصول المدن والمواقع العراقیه.