ستراتیژیێن کونترولکرنا گەلا

مستەفا بامەرنی
پێدڤییە هەر مرۆڤەک دهزرو دەربرینا خودا یێ ئازاد بیت و رەفتارێ بکەت لدویف باوەری و بهایێن خو. لێ ب مخابنیڤە هندەک هێز دژیانا مەدا یێن هەین هەولدەن یاریا ب مێشکێ مە بکەن و مە لدویف حەزێن خو برێڤە ببەن. ئەڤ چەندەژی گەفەکا مەزنە لسەر مافێ مرۆڤی ژبو ئازادیا دەربرینێ.
هەلبەتە هەر حکومەتەکێ هندەک یاسا و رێسا یێن تایبەت یێن هەین ژبۆ ئارامییا مللەتێ خو پێ ب پارێزیت.
نێ ئەڤ یاسایە بتنێ تێرا هندەک حکومەتا ناکەن، ژبەر هندێ ئەو حکومەتە دێ هندەک شێواز و ستراتیژیێن دی ژی دانیت، داکو بشێتن بژیری کونترولا گەلێ خو بکەت و گەلێ خو لدویف حەزا خو و وەکی خو برێڤە ببەت.
فەیلەسوف و بیرمەندێ ئەمریکی (نەئوم تشوفسکی) دبێژیتن (١٠) دەهـ ستراتیژی یێن هەین، کو کونترولا مللەتا پێ دهێتە کرن. ئەڤ ستراتیژیە ژلایێ دەستهەلاتدارێن جیهانێ ڤە یێن هاتینە پەسەندکرن ل سالا ١٩٧٩ وەک بەلگەیەکێ نهێنی و پاشی لسالا ١٩٨٦ لژێر ناڤێ “چەکێ بێ دەنگ بو شەرێن ئارام” هاتینە ئاشکرا کرن. بڤان ستراتیژیا حکومەت و سیاسەتمەدار دەستهەلاتدار کونترولا مێشک و شیان و پارێ ملەتا پێ دکەن و ملەتی پێ ئاراستە دکەن.

ئەڤێن خارێ هندەک ژوان ستراتیژیا نە:
١- ستراتیژا مژویلکرنێ:
ڤەگێرانا بەرێ مللەتی ژ ئارێشێن جڤاکی یێن راستەقینە.
مللەتی پێلە مژویل و مژویل دا وی دەمێ هزرکرنێ نەبیت.
حکومەت برێکا کەنالێن راگەهاندنێ و سوسیال میدیایێ هندەک بابەتێن بێ رامان و بێ بها دێ ئینیتە خارێ، داکو هاوولاتی روژانە مژویلی ڤان بابەتا ببیت و بگەهیتە ئاستەکی، کو ئەو هاوولاتی بابەتێن گرنگ و چارەنڤێس ساز مینا پەروەردێ و زانینێ، تەندروستی، و هتد…. هەمیا ژبیر بکەتن و بتنێ مێشکێ وان مژویلی وان بابەتا ببیت ئەوێن حکومەت دخازیت.

٢- ستراتیژیا چێکرنا ئارێشا و دیتنا چارەسەریا بو وان ئارێشا:
بارا پتر حکومەت ڤێ ستراتیژیێ بکار دئینیت، دەمێ حکومەت حەز دکەتن هندەک یاسا پەژرینیت و مللەت یێ رازی نینە لسەر وان یاسایا. ڤێجا دێ حکومەت ئارامیا مللەتی تێکدەت، داکو مللەت رازی بیت بوان یاسایا. بۆ نمونە: دەمێ حکومەت حەز دکەت ئازادیا خەلکی سنوردار بکەت، دێ حکومەت رابیت هندەک رەوشێن نە ئارام دروست کەتن مینا کارێن توندوتیژیێ، هوسا ملەت دێ نەچار بیت داخازێ ژ حکومەتێ بکەت کو هندەک یاسا و رێسایێن ئەمنی بەر قەرار بکەت، داکو رەوشا وان جارەکا دی ئارام ببیتەڤە. هوسا دێ حکومەت شێت وان یاسایێن ئەو دخازیت پەسەند کەتن.

٣- ستراتیژیا مللەتی پێلە نەزان و گەمژە:
داکو مللەت بمینیتە نەزان و گەمژە و نە خاندەڤان، حکومەت چ پیتەی بکەرتێ پەروەردێ و زانینێ ناکەت و هوسا دێ ئاستێ خاندنێ نزم بیت و نەزانین و نەخاندەڤانی دێ دناڤ مللەتی دا بەر بەلاڤ بیت. چنکو حکومەت پتر ژ هەر دوژمنەکی ژ مللەتەکێ زانا دترسیت. دەمێ مللەت یێ زانا بیت، دێ شێت سیاسەتا شاشا حکومەتێ رەخنە کەت و هەمی وان بریارێن دبەرژەوەندیێت ملەتی دا نەبیت، دێ ملەت وان بریارا رەد کەتن.

٤- ستراتیژیا گوهورینا نەرازی بونێ بۆ هەستکرن بخو تاوانبارکرنێ:
داکو هەر تاکەک هەست بکەت کو ئەو ئەگەرێ ڤێ رەوشا خرابە، دێ حکومەت وی گەهینیتە ئاستەکی کو ئەو تاک هەست بکەت یێ لاوازە و یێ نەزانە و یێ بێ شیانە و ژبەرهندێ نەشێت چ گوهورینا درەوشا خودا بکەت، هوسا دێ رەوشا وی یا دەرونی هێتە تێکدان . بڤی شێوەی ئێدی هاوولاتی چ جارا نەشێت بەرهنگاریا حکومەتێ بکەت یان داخازا مافێ خو بکەت.

٥- ستراتیژیا نیاسکرنا مللەتی پتر ژوی بخو:
بهاریکاریا پێشکەفتنا زانستا بتایبەت زانستێن بایلوژی، زانستێن دەمارا و زانستێن دەرونی. حکومەت دشێت ملەتێ خو باش بنیاسیت و دەمێ حکومەت ملەتی ژ لایێ دەرونی و جەستەیی ڤە دنیاسیت،( دەمێ حکومەتێ زانی هاوولاتی چەند منە و چەند وەقیە) دێ ئەو حکومەت شێت وی ملەتی لدویف حەزا خو و وەکی خو برێڤە بەت.
.