هەڵبژاردنی ئەوێ و هەڵپژانی ئێرە

پەیكار عوسمان
- ڕیاڵ و بەرشە، علمانی و دینی، سونەو شیعە، ئایفۆن و سامسۆنگ، سۆسیالیزم و لیبرالیزم.. ئەمانە تازە نین، بەڵکو هەر لە سەرەتای فیلمەکەوە، هۆشیاریی مرۆڤ جووت-قەبەلییەو قەبیلەی یەکەم قەبیلەی دووەمیش ئەهێنێ. 
- هۆشیاریی قەبەلی هاوکێشەیەکی زۆر سادەیە، بە هەر شتێک، ئێمەیەک جیابکەرەوە، ئا ئەوە سنورێکەو ئۆتۆماتیکی لەودیو سنورەکەوە ئەوانێکیش دروستئەبێ، بەڵام کێشەکە ئەوەیە، کاتێ ئەو ئێمەو ئەوانە ئەدەن بە یەکا، ئیتر قەبیلە، لە پەناگەی ئارامی یەکەمەوە، خۆی ئەبێت بە خەتەرو نارامی!
- خەتەری یەکەم سروشتەو مرۆڤ لە ترسی سروشت کۆئەبێتەوەو بەمەش هۆشیارییەکی سەرەتاییمان بۆ دروستئەبێت کە لە قەبیلەدا شکڵ ئەگرێ. خەتەری دووەم قەبیلە خۆیەتی، کاتێ هۆشیارییە سەرەتاییەکە سەرئەکێشێ بۆ دەمارگیریی و پێکادانی قەبیلەکان،، لێرەوە ئیتر هۆشیاریی گەشەی تریش ئەکاو مرۆڤ ناچارە دنیایەک فەلسەفەو ئاین و یاساو سیستەم.. دابهێنێ، تەنیا لەپێناو تێپەڕاندنی دەمارگیری یەکەم!
- بەڵام ڕەگی دەمارگیرییەکە لەناوماندا هێندە قووڵە، کە هەر هەوڵیکی کرانەوە، خێرا دائەخرێتەوەو ئەچێتەوە سەر هۆشیارییەکەی سەرەتا، لێرەشەوە، ئاین و حیکمەتە کۆنەکان، فەلسەفەو ئایدۆلۆژیا نوێکان، تەنانەت هاندەری وەرزش و هونەرمەندەکان.. هەمووی هەر ئەبنەوە بە قەبیلە، چونکە هۆشیاری یەکەمی ئێمە قەبەلییەو لە لاشعوردا شتەکان ئەبەینەوە بۆ ئەوێ. 
- یەعنی هەموو فیکر و زانست و ئاینێکی نوێ، سەرەتا شەڕی لەگەڵ ئەکەین و ڕەتی ئەکەینەوە، تاکو تەرجەمەی ئەکەینە سەر هۆشیاری یەکەم و ئەبێتەوە بە قەبیلە، کە بوو بە قەبیلە ئینجا قبوڵی ئەکەین، چونکە ئێمە تەنیا لەو زمانە تێئەگەین، ئەو یارییەش لە خۆڕا وا نیە، بەڵکو ئەوە خودی من و تۆین کە لە قووڵاییدا واین!
- مرۆڤ کائینێکی عاقڵەو تاقەتی عەقڵیشی نیە، بۆ چارەسەری ئەو پارادۆکسەش، شوێنێکی دۆزیوەتەوە، کە هەم عەقڵەو هەمیش نزیکترین شوێنە لە بێعەقڵییەوە، ئەو شوێنە هۆشیاریی قەبەلییە، کە لە تەنیشتی خۆپەرستی و ترس و حەزەکانماندایەو زۆر لێی دوورنەکەوتۆتەوە. 
- ئێمە هۆشیارین، بەڵام تەحەمولی ئەوە ناکەین کە هۆشیارییمان زۆر لە حەزەکانمان دوورکەوێتەوە، حەکیم و بیرمەندانیش قوربانیی ئەوەن، کە ئەیانەوێ هۆشیاری دوور بڕواو مرۆڤ بگاتە ڕەهەندە باڵاکانی خۆی، بەڵام مێگەل نایەڵێ، مێگەل یەک هەنگاو جوڵاوە، "لە جەنگەڵەوە هاتۆتە ناو قەبیلە"، ئیتر توند دەسیگرتووە بەوێوەو لەوە زیاتر نایەت!
- مرۆڤ ڕقی لە بیرکردنەوەیەو ئەوەتەی عەقڵی هەیە یەکجار بیریکردۆتەوە، ئەویش ئەوەی کە بە شەقی سروشت و لەترسی تەنیایی، بیری لە کۆبوونەوە کردەوەو لێرەدا قەبیلەو دەمارگیری یەکەم دروستبوو، ئیتر لەوکاتەوە بیری نەکردۆتەوە، بەڵکو هەر فۆڕمی دەمارگیرییەکەی گۆڕیوەو ڤێرژنی تازەی قەبیلەی خستۆتە بازاڕەوە!
- خۆ ترس لە شتی نوێ، هەر هی مێگەل نیە، فەیلەسوفی زەبەلاح هەیە، کە زیڕەی کردوە لە "زیرەکی دەستکرد"، ئەم ترسەش چەنێک بابەتی و ڕاستییە، دوو ئەونە وەهمی و قەبەلییە، چونکە بنی بنەوەی هۆشیاری ئێمە، دەمارگیرییەو هەر یەکەو بە شێوازی خۆی دەسی بە بتی خۆیەوە گرتووە بە زاناو فەیلەسوفیشەوە!
- خودی ئازادی و پێکەوەژیانێکی عادلانە، هەر ئەوەیە کە هەرکەس گۆرانی بۆ لەیلای خۆی بڵێ و مافی ئەوەی هەبێت، بەڵام گرنگە هەنێ لەیلای باڵاو گشتییش هەبێ، کە لە سەروی لەیلای گروپەکانەوەبێت و ئا لەوێدا ئیتر هەمووان بوەستین و ڕێ بە خۆمان نەدەین دەمارگیری تا ناوچەکانی فاشیزم و ستەمکارییمان بەرێت. ئەمەش تاکە ڕێگای پەڕینەوەیە لە قەبەلیەتەوە بۆ مەدەنیەت!
- بتپەرستی و کۆیلەیی و مێگەل و دۆگما.. ئەمانە مەتەڵ نیە کە نەزانین چییە، جنێویش نیە کە بە یەکتری بدەین، بەڵکو هەر ئەوەیە کە لەیلا گەورەکان نەفامیت و پێشێلی بکەی بۆ لەیلای قەبیلەکەت. بە هەر ئایدۆلۆژیایەکەوە، مەسەلەی سوڵتەو بردنەوەو دۆڕانت، بۆ گرنگتربێ لە مەسەلەی ستەم و عەدالەت، ئا لەوێدا ئەندامێکی دەمارگیری قەبیلەیت و هیچی تر!  
- بۆ ئەوەی لەیلا گشتییەکان بفامین، گرنگە لە گێڕی عاتیفەوە بیدەین بە گێڕی"ویژدان"، ناڵێم گێڕی عەقڵ، چونکە لە غیابی ویژداندا، کاری عەقڵ هەر بریتییە لە جوانکاری و پاساوهێنانەوە بۆ حەزو دەمارگیرییەکان.
- هۆشیاریی سیانییەو عەقڵ ئەبێ ناوەڕاستی "حەز" و "حەق" بێت، چەنێک حەز بەلای خۆیدا کێشی ئەکات، حەقیش ئەونەو زیاتریش، بەلای خۆیدا کێشیکاو هاوسەنگمان بکاتەوە، حەق لە هاوکێشەکە دەرکەیت عەقڵ ئەبێتە پینەچی دەمارگیرییەکانمان. 
- ئەوە دەمارگیریی قەبەلییە وا لە ئینسان ئەکات، کە بردنەوەو دۆڕانی لا گرنگتر بێت لە ئازادی و عەدالەت، ئاخر مەسەلەی ئازادی و عەدالەت، سەر بە ویژدان و عەقڵی سێیەمەو عەقڵی قەبەلی هێشتا نەگەیشتۆتە ئەوێ، بەڵکو هەر عەقڵە سەرەتاییەکەی یەکەمە، بە کەڤەرو پاساوەکانی عەقڵی دووەمەوە!
- وەکچۆن کۆمۆنیستێکی عەربەت، هەڵبژاردنەکانی ئەرجەنتینی بۆ گرنگە، ئیسلامییەکی قوشتەپەش هەڵبژاردنی تورکیای بۆ گرنگەو ئەمە سروشتی ئایدۆلۆژیاو ململانێیە، هەروەها سروشتی خودی مرۆڤیشە کە جیناتی قەبەلیەت و خۆدانە پاڵ جەماعەتی تیایەو هەر لە زەمانی ئەشکەوتەوە، لەسەر هۆشیاریی ڕیاڵ و بەرشە پەرەیسەندوە. 
- تا ئێرا ئاساییەو گرنگیشە تێگەیشتنمان بۆی هەبێ، بۆ ئەوەی لە داگیرکردنی "هەموو" حەقەوە بگوازینەوە بۆ "تۆزێ" حەقدان بە یەکتر. بڕێک (خۆ خستنە جێگای یەکتر) کۆدی گرێدانەوەی ئەو حەبلەیە، کە دەمارگیری پچڕاندویەتی، بەڵام شوێنێک هەیە کە لەوێدا ئیتر ناکرێ خۆت بخەیتە شوێنی کەس، ئەویش ناوچەی ستەمکارییە، کە ستەمکاریی هات، ئیتر ئەبێ بەرپرسیارێتی ئەخلاقیی خۆت هەڵگری!
- من ناتوانم لەوێدا خۆم بخەمە شوێنی تۆ، کە میکیاج بۆ ستەمکارێک ئەکەیت. میکیاج بۆ ئەردۆگان فەرقی نیە لەگەڵ میکیاج بۆ سەدام و ستالین.. ئەگەر قەومی پاساو بۆ ستەمکاری خۆی بهێنێتەو مارکسی پاساو بۆ ستەمکاری خۆی بهێنێتەوەو ئیسلامی پاساو بۆ ستەمکاری خۆی بهێنێتەوە.. کەواتە هیچ ستەمکارێک ستەمکار نیە، بەڵکو پاڵەوانی ئایدۆلۆژیاو قەبیلەکەی خۆیەتی!
- ئا ئەوەش یەعنی نەمانی ئەخلاق و ڕێژەییکردنەوەی، یەعنی پێشێلکردنی لەیلا باڵاکان بۆ لەیلای قەبیلەکان، جا هەر خودی ئەم پاساوچیانە، پێیانوایە ئەخلاق ڕەهایەو نابێ ڕێژەیی بێت، کە ئیتر لێرەدا، لەهەردوکیدا درۆ ئەکەن، چونکە لەلایەک بە پاساوهێنانەوە بۆ ستەمکاریی، شتەکە ڕێژەیی ئەکەنەوە، لەلایەکیش بە بیانووی ڕەهاییبوونەوە، کاڵای قەبیلەکەی خۆیان ئەسەپێنن! 
- ستەمکاریی ئەو نابێتە پینە بۆ ستەمکاریی تۆ، ستەمکاریی دوێنێ، نابێتە پاساو بۆ ستەمکاریی ئیمڕۆ، جیاوازییە فیکرییەکان نابنە پاساو بۆ ستەمکاریی.. چونکە ستەمکاریی پاساوی نیە. لە سیاسەتدا، پرسیاری "ئەو" هەیەو ئەتوانی عەیبی ئەو بکەیت بە پۆینتی هێز بۆ خۆت، بەڵام لە ئەخلاقدا ئەو مەوزوع نیەو پرسیارەکە ئەوەیە کە تۆ خۆت چیت؟ لێرەشدا ئیتر پرسیارەکە ئەوەنیە کە ئەردۆگان باشترە یان ئەتاتورک، بەڵکو ئەردۆگان خۆی ستەمکارەو ئەتاتورک خۆی ستەمکاربوو. 
- "ناوچەی فیکر" بە جیاوازی و پاساو ئیش ئەکاو "ناوچەی ئەخلاق" بە ویژدان و یەکێتی ئیش ئەکات. حەزی تۆ بۆ سەرکەوتنی ئیخوانی تونس، پرسی جیاوازییەو لەگەڵیشت نەبم ڕێزی جیاوازییت ئەگرم، چونکە شتەکە هی ناوچەی فیکرو جیاوازییە، بەڵام ئەردۆگان، بیست ساڵی حوکمڕانییەکەی، لانیکەم لە نیوەی دووەمەوە، لە قیر لایداوەو چۆتە سەر خۆڵی ستەمکاریی، دەی ئا ئەوە بە خواش پینە ناکرێ، چونکە خوا حەقەو وەکو حیزب، قەبیلەی پینەکردنی ناحەقیی نیە!
- جیاوازی فیکرییمان لەوێدا جوانە، کە یەکێتی ئەخلاقییمان هەبێت، ئاساییە تۆ یزمێک بیت و من یزمێکی ترو ئا ئەمە خۆی ناوچەی جیاوازییەو حاڵەتە ئاساییەکەیە،، بەڵام گرنگیشە هەردوکمان هەمان ناوچەی ویژدانیمان هەبێ و بە ستەم بڵێین ستەم. ویژدانت لە سەرو یزمەکەتەوە نەبێت، ئیتر کەری باری قەبیلەیت. باری ڕاستەقینەی مرۆڤ، تەنیا ئەو بەرپرسیارێتییەیە کە ویژدان ئەیخاتە سەر شانت و تەنیا لێرەدا "کەرو بار" لەگۆڕێدا نیە!
- مرۆڤ بێ قەبیلە ناژی، تۆش چیت هەر ئەوەبەو لەیلای خۆت مەگۆڕە بۆ لەیلای من، منیش لەیلای خۆم ناگۆڕمەوە بە لەیلای تۆ، چونکە بشیگۆڕینەوە فەرقێکی نیەو لەیلای قەبەلیی هەر هەمان شتە، بەڵام گرنگە هەموومان لەیلای بان قەبەلی بناسین و بڕێک لەیلای خۆمانی بۆ سنوردار بکەین. ئا بەوەش، ئیتر جیاوازی خێرە و ململانێش بەرهەمدارەو دەستەکان ئەگەنەوە یەک، بەڵام لە دەمارگیری و شەڕەلەیلای قەبیلەکاندا، قاچەکان یەکتری ئەشکێنن و هەنگاو پەکی ئەکەوێ.
- کاتێ ویژدان و لەیلای گشتی غائیبە، کێشەکە هەر ئەوەنیە ئیتر هەرکەس گۆرانی بۆ لەیلای خۆی ئەڵێ، کە تا ئێرا ئاساییە، بەڵکو ئیتر هەرکەس بە لەیلای ئەویتر ئەڵێ قەحبە، کە ئەمەیان ئیتر فاشیزمە. ئا لێرەشدا حەق ون ئەبێت، هەرچی هۆشیاری و حیکمەت و نبووەتیشە، بۆ ئەوە هاتووە کە بە حەق بڵێین حەق و لەو دەمارگیرییە دەرچین کە بە حەق و ناحەق دوای قەبیلەکەی خۆمان بکەوین!  
- ئەخییەکان زۆر باسی ئەخلاق ئەکەن، کە بە پشتیوانییان لە ستەمکار، ئەوەشیان ئەچێتە ژێر پرسیارەوە، چونکە ئەخلاق دابەش ناکرێ، ناشێ لە کایەی کۆمەڵایەتییدا ئەخلاق-سەنتەربیت و لە کایەی سیاسییدا میکاڤیلیانە باژۆیت. چوار لەچک و دوو نوێژ ناتکا بە جەماعەتی ئەخلاق و خوا، بەڵکو ناستەمکاری و نادەمارگیری ئەتخاتە سەر ڕێگای هەڵوێستی دروست.  
- بێلایەنیی پەتیی بوونی نیەو فەزیلەت ئەوەنیە لەیلات نەبێ، فەزیلەت ئەوەیە لەیلای ویژدانیی لە بان لەیلای ئایدۆلۆژییەوەبێت و لە قەبەلیەتەوە سەرکەوین بۆ مەدەنیەت. لە هۆشیاری قەبەلییدا دنیا دوو قەبیلەیە، ئێمە سپی و ئەوان ڕەش، بەڵام مەدەنیەت لە دوو زیاترەو فرەییە، کۆمەڵێ بەهای باڵاش لە بان فرەییەکەوەن، ئیتر مرۆڤیش کەمتر کەری باری قەبیلەکانە.
- لە وستڤالیاو دەوڵەتی مۆدێرنەوە، دنیا لەناو پارادایمی ناسیۆنالیزمدایەو ئاساییە قسەکە ئەوەبێت، کە چۆن بچینە سەرو ئەم یزمەو دنیا پێشتر بخەین، بەڵام کەس لەو هێڵە نایەتە خوارەوەو هەمووان لە دوای ئەوەوە قسەیان هەیە.. یەعنی ئەمریکا خۆی هەڵنەوەشاندەوە بۆ لیبرالیزم، ڕووسیا خۆی بچوک نەکردەوە بۆ سۆسیالیزم، بەڵکو ئەم یزمانەیان کرد بە هێزی نەرمی ناسیۆنالیزمەکەیان و خۆیان پێ بەهێزتر کرد، ئیسلامیزمی عەرەب و تورک و فارسیش هەروایەو ناسیۆنالیزمی خۆیانی پێ بەهێز ئەکەن، تەنیا کورد نەهاتوونەتە ناو ئەم پارادایمەوەو لێ ی تێناگات، ئیتر ئەشبێتە پاشکۆی ناسیۆنالیزمی خەڵکی تر!
- ناسیۆنالیزم هەر قەبیلەیەکە وەکو یزمەکانی ترو لەوانیش زیاتر پەنی داوە.. قسەکە ئەوەنیە کە باشبێ و ببین بە ناسیۆنالیست، قسەکە ئەوەیە کورد هێشتا ناسیۆنالیزم وەکو پارادایمێکی جیهانی ناناسێ، بەڵکو وائەزانێ حیکایەتە بچوکەکەی دوو بنەماڵەیە، یاخود وائەزانێ تێپەڕاندی ناسیۆنالیزم ئەوەیە کە جنێو بە کوردایەتی بدەیت.. لەدنیای مۆدێرندا زۆر گرنگە پارادایمی ناسیۆنالیزم بناسیت، بۆئەوەنا کە ببیت بە قەبیلەی قەومی، بەڵکو بۆئەوەی کە نەکەویتە ناو قەبەلیەتی ناسیۆنالیزمی ئەوانیترەوە!
- ئینجا سوپاس بۆ تەنزیمی ئەخی، کە وای لە گەنجی ئێمەکرد، ببنە محامی و عاشقی ستەمکار، بەڕاستی ئەوە ئاسان نیەو مەگەر هەر بە "پەروەردە" بکرێت، پەروەردە قەبەلییەکەی برایان!