حەماسەتی خەڵەتێنەر و نرخی مەندوب!

ئاسۆ عەبدولەتیف
دەرچوواندنی هەر بڕیارێک لە دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق بەشێکی سەرەکی پەیوەندی بەزاڵبوونی گوتاری وەلائیەکان و حەوزەو دەسەڵاتی جەبریی حەشدی شەعبیەوە هەیە، بۆ دوو مەبەست؛ لاوازکردنی قەوارەی دەستوریی هەرێمی کوردستان لە پێناو دروستنەبوونی قەوارەی سوننی ناوەڕاست.

مەندوبی عەرەبی بەپشتیوانی و سەپۆرتی ئەو مەتبەخە گەرمە کاردەکات و ئامانجی دورو نزیکی ئایدۆلۆژیی پڕاگماتیکیانەی هەیە بۆ مسۆگەرکردنی بەرژەوەندی باڵای نەتەوەی سەردەست و بەڕەسمی ناساندنی مەرجەعیەتی نەجەف وەک قوتبێکی دینی گەورە هاوشانی ئەزهەرو قوم. بەشێک لە مەندوبی کوردیی کە ئامانجی نییە، خەریکی ڕوخاندن و سوککردنی یەکترو تێکشکاندنی دام و دەزگاکانی هەرێمن و وادیارە دەیانەوێت بەژێردەستەیی بمێننەوەو نرخی خۆیان بەرزبکەنەوە لای شیعەکان، چۆن؟

کاتێک بۆشایی یاسایی و دەستوریی و فەوزاو بەهەدەردان و دزی سەدەو بەتاڵانبردن و سەفەقاتی گەورەی ئابوری هەیە لە عێراق، بێگومان دەبێ هەموو ئەو فەوزاو کارە نایاساییانە بەیاسایی بکرێ لە ڕێگەی دوو ئاکت و ئەکتەرەوە؛ یەکەمیان قەزاو دادوەرو دوەمیان پەڕلەمان و مەندوب! بۆیە نرخی مەندوبی عێراقی بەرز بۆتەوەو کڕین و سەودای پێوەدەکرێ وەک پۆستە سیادیەکان، وەک بازاڕی کۆیلە فرۆشانی سەردەمی ڕۆمانیە کۆنەکان و سپارتاکۆسی لێهاتوە “سوق الرقیق” سوڵتان دێت نرخیان ئەداتێ بۆ قایم کردنی قەڵاو پایەکانی خۆی، بەتایبەتی ئەوانەی دژی خواستەکانی کوردستان وەستاون و دنەی ئەو درزو کەلەبەرانە ئەدەن بە گوتاری پۆپۆلیزم و حەماسیانەو داخڵی ئەو بازاڕە شێواوە بوون، ئیتر ڕۆژ ڕۆژی خۆیانە بەڵام ئایندە ئایندەی ئەوان نییە چونکە کورد خاوەنی دۆزو شوناسی برین و خوێن و کارەساتە.

بەشێکی زۆر لە مەندوبە کوردیەکان نازانن بۆ لە بەغدادن و ئەجێنداکەیان چییەو بۆ کەوتوونەتە ئەو بازاڕە دژی خواست و دۆزی کورد بەرامبەر زۆرینەی حوکمڕان، مەندوبی مەزهەبی و ئایدۆلۆژیی دەزانن ئیتاعەی کێ دەکەن و چ ئەرکانێکی مەزهەبی بەجێ دەهێنن و چۆن تانەو سکاڵای یاسایی بەرزدەکەنەوەو تێدەکۆشن بۆ ئەو ڕووگەیە، ئەو زانینە هۆشیارییە بۆ گەلی خۆیان و ئیگۆکەیان کوشتوە بەخاتری نەتەوەو مەزهەبەکەیان، مەندوبی کوردی ئیگۆکەی ناخی زیندووکردۆتەوە بۆ کوشتنی خۆی و نازانێ بۆ هاتوە، مادە دەستوریەکان کە بۆ پاراستنی زمان و خاک و شکۆی کوردی نوسراوە بیرچۆتەوەو نەیخوێندۆتەوەو بەیانیان چاوەڕوانی ڕێنمایی گروپی واتسئاپەکەیەتی بزانێ چی بۆ هاتوە و ئاوا بەناوکەوتوون، بە گۆترەکاری و حەزی شەخسی و حەماسەتی وەهمی کاردەکەن و درێژە بە ڕق و ململانێکان ئەدەن، ئەوە بێ پڕۆژەیی و بێ ڕوئیایی و خەرابات و گەیشتنە بە گوتارێکی کاولبووی سەخت و تاقەتبەر بۆ بەدەستهێنانی دەنگ.

دادگای فیدڕاڵی
بڕوانن پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق بەسەرۆکایەتی محمد شیاع سۆدانی زیاتر لە یەک ساڵ دواکەوت 10ى 10ى 2021 تاوه‌كو 27ى 10ى 2022، خۆ ئەوکات دادگای فیدڕاڵی هەبوو، هیچ مەندوبێک نەیوێرا بڵێ نادەستورییەو حکومەت چۆن واپێک دێت، کەچی ئێستا باسی نادەستووریبوونی درێژکردنەوەی خولی پێنجەمی پەڕلەمانی کوردستان دەکەن، دەی لەم عێراقە مەزهەبییە خۆ سەدان پڕۆژەو هەنگاوی نادەستوری هەیە و نەبۆتە مشتومڕوو ڕاڤەی یاسایی و تانە، لەو سەدانە یەکێکیان قەدەغەی دروستکردنی کەتیبەی چەکدارو میلیشیای نایاساییە لەدەرەوەی چوارچێوەی هێزەکانی دەوڵەت و پێچەوانەی دەستورە، مادەی 9/ بڕگەی «ب» یحڤر تكوین میلیشیات عسكریه‌ خارج إگار القوات المسلحه‌.
ئەمە جگە لەو هەموو پاڵاوگە نایاساییەنەی نەوت کە میلیشیاکانی حەشد بەڕێوەی دەبەن و ئەویش لەدەرەوەی بنەما دەستوریەکانە.

لە بنەڕەتدا ئەوان بەتۆپزی پەڕلەمان و دەزگاکانی هەرێم بە نادەستووری دەزانن پەیوەندی نیە بە دواخستنی هەڵبژاردنەوە، ئایا دەستکاریکردنی مادەو بڕگەکانی بودجەو موازەنەو قوتی فەرمانبەران دەستوریی بوو؟ ئەوکاتەی حکومەت و پەڕلەمانی عێراق پەکی کەوت، بە بەکردەنی نەک تەفسیری قانونی، عێراق لەناو  بۆشایی دەستووریدا بوو بە پەڕلەمان و بەدادگای باڵای فیدڕاڵیشەوە چونکە هیچ دامەزراوەیەکی شەرعیی نەمابوو، کەچی هیچ مەندوبێکی ئەو بازاڕو سوقی ڕەقیقە قسەیەکیان نەکرد بۆ دۆخی لێکترازانی ئەو یاسا مەدەنی و دیموکراسیانە. عێراق لە غیابی حکومەتدا دابەشکرابوو بەسەر پێنج سەرۆکایەتیدا،کۆمار و وەزیران و پەڕلەمان وحەشدو دادگای فیدڕاڵی و هیچ مەندوبێکیش قسەیەکی نەکرد.

عەقیدەی ئایدۆلۆژیی شیعیی نەگۆڕ بۆ مەندوبەکانی شیعە بریتیە لە، پوابت نڤام المرجعیه‌، لەگەڵ بڕواو عەقیدەو سووربوون و ئینتیما، دەبێ بەو پرەنسیپانە کاربکرێت و نەیاری سیاسی خۆیان و کوردی پێ بخەنە دەرەوەی مێژوو، باشە هاوتابوون و گونجانی بنەما حوکمرانییەکان لەگەڵ مەرجەعیەت و ویلایەتی فەقیەی عەمامەبەسەر، کوێی دەستورییە؟

ڕاستیەکەی ئیشی مەندوب، سەماو نمایش نییە، یاسادانان و چاودێری وردو پاشان ڕێزگرتنە لە ئەخلاقی متمانەی دەنگدەر و سەنگەرگرتنە بۆ مافی نیشتیمانە داگیرکراوەکەت بەرەو ئیرادەسازی و گەیشتن بە ئامانجی باڵا نەک بێئومێدکردنیان، هەروەها ڕێگرتن لە فێڵی دەستوریی دژی گەلەکەت و پارێزەری ڕووخان و شکست، بەر بگریت لە کەوتنی گفتوگۆی عەقڵانی و یاسا مەدەنیەکان و نەیکەیتە قوربانی بۆ یاساکانی قەبیلەو مەرجەعی دینی و حیزب، کە بە تۆپزیی ئەو خەون و هەنگاوە لە مەترسیدایە لای مەندوبی کوردیی.

حەماسەتێکی خەڵەتێنەر
پەرچەکردارو حەماسەتێکی خەڵەتێنەر هەیە بۆ هەڵبژاردن و گەیشتن بەچەورایی نەوت و بەرژەوەندیی حیزبی، تەواوی ئەوانە کاردانەوەن بەرامبەر دەسەڵاتەتەکانی هەرێم و کەمکردنەوەی و لێدان لێی، کە بەپێی بنەما دەستووریەکان لە 2005و خودی دادگای فیدراڵی نابێت دەستکاریی و هەمواریی دەسەڵاتەکانی ستاتۆی هەرێم بکرێت. هەرکات ئەو نیەتە شۆڤێنیستییەش هاتە ئارا، سێ پارێزگای هەرێم بۆیان هەیە تەعنی بکەن دژی ئەو بریارە بوەستنەوە، بەشەکەی دیکە شوێنپێکەوتنی ژاوەژاوی سیاسی و تائیفی و مەزهەبییە کە دەوڵەتی مەزهەبی دروستی کردوە بۆ برسیکردن و نابوتکردنی کورد، کە ناشیرینترین جوڵەی ئەم تایپەی دەوڵەتی مۆدێرنی عێراقەو هەندێک مەندوبی کوردی شاگەشکە بوون پێی.