چۆن دەچینەوە دیوانی خوا؟

د. ڕێبین ئەحمەد رەشید

 ئاردۆگان لە تورکیا پێی وتین ئەوەی ناونراوە مێژووی ئیسلام، دوورو نزیک پەیوەندی بە ئاینی ئیسلامەوە نییە وەک دینێک، بەڵکو ئەوەی هەیە مێژووی سیاسیی و بەرژەوەندی سیاسی ئیسلام و هەندێ لە دەستەبژێری موسوڵمانەکانە. هەمیشە وابووە نووسینەوەی مێژوو بە ژێر دەستی بەهێزەکاندا ڕۆیشتووە، ئەوەی سیاسی و سوڵتانەکان ویستبێتیان بۆتە مێژوو، ئەوەشی ئەوان نەیانویستبێت فڕێدراوەتە دەرەوە و حوکمی دژ و خراپەی بەسەردا بڕاوە. طەبەری لە پێشەکی تاریخەکەیدا دەڵێت ئێمە مێژوومان نەنووسیوەتەوە بەڵکو ڕووداومان گواستۆتەوە، بەو هیوایەی ئەوانەی دوای ئێمە دێن ڕاست وهەڵەی ئەم ڕووداوانە لێکبدەن و جیایان بکەنەوە و بیانکەنە مێژوو، بەداخەوە لەپاش طەبەری کەس نەک هەر بەمکارە هەڵنەستاوە، بەڵکو مێژووی سیاسی ئیسلام و مێژووی ئیسلام بەجۆرێک تێکەڵ کراون مەحاڵە بە ئاسانی جیا بکرێنەوە.
بەبڕوای من ئەوەی لەم مێژووەدا وەک دوژمن تەماشا کراوە و لە ژێر ناوە جیاوازەکانی وەک جەهمی، ئەهلی کەلام، خەواریج، موعتەزیلە و زەندەقەدا تەکفیر و کپ کراون، کوژراون و لێیاندراوە درێژکراوەی ئەو ویستە سیاسییە بوون کە حوکمی لەدەستدا بووە و بەم تۆمەتە سیاسییە-دینیانە شەرعیەتی داوە بە قڕکردنی ئەوەی وەک خۆی بیرناکاتەوە و بە مەترسی زانیوە بۆسەر دەسەڵاتەکەی.
 ئەم سیاسەتە تا ئەمڕۆش هەر بەردەوامە، لەسەر بیروڕای جیاواز دەیان گروپی دینی تا ئەمڕۆش لێیان دەدرێت، قەدەغە دەکرێن و بە بیانووی فیتنە و کوفر خەڵکیان لەدژ هاندەدرێت، ئەم لێدانە هیچ نییە جگە لەو ویستەی سیاسەتی "خیلافەت و سەڵتەنەت" و بەرژەوەندی کەسی خەلیفە و سوڵتانەکان لەو ڕۆژەدا کە داخوازی بووە. دەنا ئەو خزمەتەی موعتەزیلە بە بەغدا و عەقڵی ئیسلامی دەکەن لەڕۆژی خۆیاندا جارێکی دیکە مەحاڵە وێنەکەی لە فۆڕمی دیکەدا دووبارە ببێتەوە. 
ئەوە  بەهۆی موعتەزیلەو گروپە عەقڵانییە هاوشێوەکانێتی ڕۆژگارێک بەغداد دەبێتە سەنتەری دیبەیت و بیرکردنەوەی جیهان و لەهەرچوارلای جیهانەوە خەڵک ڕووی تێدەکەن نەوەک خیلافەتێکی سەفاحی وەک ئەوەی عەباسییەکان کە تەنانەت ڕەحمیان بە گۆڕی خەلیفەی ئەمەوییەکانیش نەدەکرد و ئێسک و پروسکەکانیان لە گۆڕەکانیان دەردەهێنانەوە. بەڵام کاتێک موعتەزیلە هەڵەیەکی کوشندە دەکەن و بە بۆچوونێکی بێمانا و ناعەقڵانی وەک خەلقی قورئانەوە دەنووسێن و وەک ئایدۆلۆژیایەک بەرگری لێدەکەن ئیدی خەلیفەی ڕۆژیش بە فرسەتی دەزانێت تا لەو ڕێگەیەوە بە فەتوای ئەهلی قیل و قالی حەدیسەوە  تاروماریان بکات و گارانتی سەڵتەنەتەکەی خۆی وەرگرێت. لەو ڕۆژەوە تا ئەمڕۆ موعتەزیلە نەک هەر ناتوانن هەستنەوە بەڵکو لەڕێگەی قەدەغەکردنی ئەمانەوە عەقڵ و عەقڵانیەتیش لە مێژووی سیاسیی ئیسلامدا تەڵاق دەدرێن و بە یەکجاری دەکرێنە دەرەوەی ژیان ژیاری کۆمەڵگا ئیسلامییەکانەوە و لە جێگایان کودەتا و خورافەبازاڕی ئەهلی حەدیس بازاڕ پەیدا دەکات. تەنانەت دیدێکی وەک دیدی هەڵگەڕانەوە و ئیرتیداد و کوشتنی مورتەد دیدێکی تەواو سیاسییە بۆ شەرعییەتدان بە بەخەلیفە و پاوانخوازییەکانی ئەم دیدە لە دیندا کراو بە دیدی ڕاجیح، ئەم بۆچوونە سیاسییە هەرگیز لەگەڵ حەقیقەتێکدا یەکنایەتەوە کە باس لە ئیمان و تەقواو و ئەخلاقیات بکات، چونکە مەسەلەی ئیختیاری مرۆڤ تێیدا دەچێتە ژێر پرسیارەوە.
بە بۆچونی شکەستە نەفسیانەی بەندە ئەم مێژووە دەبێت سەرلەنوێ خوێندنەوە و  پێداچوونەوەی جیدی بۆ بکرێتەوە، چونکە ئەو دوونیابینییەی ئەو مۆرەی لەوگروپانە داوە دونیابینییەکی سیاسی بووە بە ئیمتیاز نەوەک دوونیابینییەکی  دینی و عەقڵانی و حەقیقەتی دینی و ئەخلاقی بووبێت.
ئەمڕۆ حکومەتەکەی ئاردۆگان هەمان کاردەکات، چونکە مێژووی ئیسلامی سیاسی سیاسەتی دینی ئەمڕۆ ئەم دەینووسێتەوە، بۆچی؟ چونکە هێزی لەدەستدایە. ئاڵپ ئارسڵان قویتول کەسێکی سەلەفی مەشرەب و  و دیندار و ڕێبەری ڕۆحی گروپی فورقانە،  لەهەمان کاتدا دەرچووی ئەزهەریشە تەنها لەبەر ئەوەی بەیعەت ناداتە ئاردۆگان و پێی وایە سوڵتانێکی جائیرە بەبێ هۆ پێنج ساڵ زیاترە لە زینداندایە، شوێنکەوتوانی دەگیرێن و لێیان دەدرێت، گروپەکەی لە وڵاتدا قەدەغەدەکرێت و وەک لادەر تەماشا دەکرێن.
 دەیان هەزار لایەنگری زانایەکی ئاینی سۆفی مەشرەبی وەک فەتحوڵا گولەن لە زیندان دان، خودی گولەن کە خاوەنی زیاتر لە حەفتا کتێبە لە بوارەکانی فیقهی دینی، تەسەوف و شەریعەتدا لەلایەن دەزگای دینی و ئەوقافی ئاردۆگان و دەوڵەتەکەیەوە بە فەرمی تەکفیر کراوە و وەک محەمەدی مەهدی ساختە ناسێنراوە، گروپەکەشی وەک گروپێکی گومڕا و گومڕاکەر "ضال مضل" لەلایەن دامەزراوەی فەتوای ئەو وڵاتەوە ناسێنراوە.
من دەتوانم تێبگەم کەسێکی وەک سەڵاحەدین دەمیرتاش بۆچی دەخرێتە زیندان، بەڵام گەر مێژووی سیاسیی دینی خۆی دووبارە ناکاتەوە و هێز مێژوو نانوسێتەوە ئەو دەیان گروپە دینیە لە تورکیادا  چۆنە لەسەر بیروڕای سیاسی جیاواز"نەوەک بیرۆڕای جیاوازی دینی" تەکفیر و تەفسیق دەکرێن و لە بازنەی دین دەکرێنە دەرەوە و یەکێتی زانایانی جیهانی و دەزگا دینییەکانی دیکەی دونیا هیچ هەڵوێستێکیان نییە، ئەمە لەکاتێکدایە دەیان گروپی داعش و داعش مەشرەب بە ئازادی لەو وڵاتەدا بۆ کاتی پێویست خاوەندارێتیان لێدەکرێت!
بە قەولی ولیام هیگڵ مێژووی مرۆڤایەتی بازنەیی و قۆرت قۆرتە، ئەم قۆرتانەش بەردەوام خۆیان لە فۆڕمی جیادا و بە هەمان ناوەڕۆک دووبارە دەکەنەوە، ئێمە لەبەردەم دەووباربوونەوەیەکی تەمام عەیاری مێژووی سیاسی دینیداین کە لایەنێک لەڕێگای هێزە سیاسییەکەیەوە دەینووسێتەوە و ناهێڵێت تەنها یەک خاڵیشی بە ژێر دەست و بازووەکانی ئەمدا نەڕوات. ئەوەی گرنگە لەم دوبارەبوونەوانە مرۆڤ دید و دیدگا کۆن و بۆماوەییەکان وەک کاژی مار فڕێ بدات، ئەزمون وەربگرێت لە ڕابردوو، نەنووسێت بە بۆچوونێکەوە کە خۆی تەحقیقی تێدا نەکردووە، بیرکردنەوە دینی و نادینییەکانی خۆی نەداتە دەست کەسانی دیکە تا لە جێگای ئەم بیر بکەنەوە و بۆی ببڕن و بۆی بدروون، کەس ە سێبەری خودا نەزانێت لەسەر زەوی ، دەبێت خۆی و ویژدانی خۆی مەرجەعی سەرەکی هەڵاوێرد و لێکدانی ڕووداوە مێژوویی و نامێژووییەکان بن، لەسەر ئەساسی وەلائی سیاسی و ئایدۆلۆژی ڕق و کینە لە تاک و گرووپە فیکری کۆمەڵایەتییەکان بینا نەکات  چونکە دواجار وەک قورئان دەڵێت ئێمە یەک یەک دەڕۆینەوە بەردەم خودا بۆ لێپرسینەوە "و کل اتیە یوم القیامة فردا".