سووتاندنی قورئان و چەند سەرنجێك

ئەوان فۆرمیان سووتاند و موسوڵمانان گەوهەر
عەبدوڵا مەحموود زەنگنە
لەمێژوویەكی دوورودرێژی هەردوو خەلافەتی ئەمەوی و عەباسی گەڕێ كە پڕن لە رووداوگەلێك هیچیان لە پەیامی خوادان نین، لە گۆڕینی دەسەڵاتەوە لە راوێژو هەڵبژاردنەوە بۆ پاشایەتی، لە ناكۆكی و دووبەرەكییەوە تادەگات بە خوێنڕشتنی گەورە هاوەڵان و سەربڕینی ئالوبەیتی پێغەمبەر دروودی خوای لێبێت، لە مەنجەنیقبارانكردنی كەعبەو زۆركارەساتی تریش، هەروەها لە قۆناغەكانی تری پاشایەتی و بەعسیزمیش گەڕێ كە لەودووخەلافەتە زیاتر پەیامی خوایان تێدا پێشێلكراوە بەناوی خواوە، وەرە بۆ قۆناغی دوای ئازادبوونی گەلانی ئێراق، كە لە 2003 بەدواوە تائەمڕۆ بیست ساڵی تەواوە دەیان حیزبی ئیسلامیی سوننەو شیعە لەجۆرەها دەسەڵاتدان لە هەستیارەوە تادەگاتە بچووكترین دەسەڵات كەدەسەڵاتی باوكێكە بەسەر خێزانەوە، ئەوە بیست ساڵە هەزاران دەسەڵاتداری ناونراو بە موسوڵمان لە جۆرەها حیزبی ئیسلامی وئەوانیتریش لەم وڵاتەدا گەندەڵیی ئیداری و دارایی، دوژمنایەتی و كوشتن، ململانێی ئاینی و مەزهەبی لەكەوڵی سیاسەت، تۆڵەسەندنەوە، پاشكۆیەتیی وڵاتان، بەهەدەردانی وزەو توانای مرۆیی و ئابووری، شەڕی مەزهەبی و جۆرەها پێشێلكاریی پەیامی خوایی دەكەن، جگە لە رەفتارو كرداری نابەجێی كۆمەڵایەتی و پشتگوێخستنی رەوشتی جوان و حەڵاڵ و حەرام و دەیان لادانی تریش، كەچی بۆ سووتاندنی قورئان هەڵای دنیا نراوەتەوە، لەكاتێكدا ئەگەر لە چەندین ملیار كەسی خۆرئاوایی یەك یان دوو كەس بەئامانجی تایبەتی خۆیان یان لایەنێكیش رەفتارێكی گەمژانەی توندوگیرانە بنوێنن، كە ملیۆنانی تری خۆرئاوایی بەكارێكی خراپی دەزانن، لەدنیای ناونراودا بە دنیای عەرەبی/ ئیسلامی، رۆژانە ناوەرۆكی قورئان كە پەیامی خوایە بەجۆرەها شێوە دەسووتێنرێت، ئاخر كە خودا بفەرموێت درۆ مەكەو تۆ بیكەیت، مەكوژەو تۆ بكوژیت، دزی و قۆڵبڕی مەكەو تۆ بیكەیت، رقتان لەیەك نەبێت و من و تۆ لەسەر مەزهەبگەری ببین بەدوژمنی خوێنخۆری یەك، گەندەڵ مەبن كەچی كەس نەزانێت رۆژانە ملیارەها دۆلاری داهاتی نەوتی ئەم وڵاتە بۆ كوێ دەچێت، هەریاسایەك سوودی كۆمەڵگەی تێدابێت گۆڕبەگۆڕ دەكرێت، ئیتر سووتاندنی ناوەرۆك و گەوهەری قورئان لەوەزیاتر دەبێ چی بێت؟!
دەڵێن لە دالای لاما پرسیار كراوە: ئەگەر كەسێك كتێبێكی پیرۆزی بودایی بخاتە ئاودەستێكەوە چی دەكەیت، ئەویش دەڵێت:"جارێ پێش هەرشتێك كرێكارێك دەگرم ئاودەستەكە پاك بكاتەوەو كتێبەكە دەربێنێت بۆ ئەوەی نەگیرێت. چونكە دەشێت كەسێك پەیكەرێكی بودا بشكێنێت، راهیبێك و دوان بكوژێت، پەرستگایەكیش بتەقێنێتەوە، بەڵام رێگەنادەم كەس بودایی وەك ئاینێكی توندڕەو پیشان بدات. دەكرێت هەڵوێستی خراپ بەرامبەر پەرستگاو راهیبەكانیش بنوێنرێت وكتێبێكیشمانبخاتە ئاودەستەوە، بەڵام ئەو هەڵوێستانە بنەماكانی ئاشتی و لێبووردەیی ئاینەكەیان پێناخرێتە ئاودەستەوە".
روونیشە هەتا كەسێك قورئانێك دەسووتێنێت، دەكرێت ملیۆنان قورئان چاپ بكرێتەوە، دەیان مزگەوت دەرووست بكرێن، سەدان مەلاو وتاربێژ ئامادەبكرێن، بەڵام بەنواندنی توندتیژی و خۆتێكدان وهەڕەشەوگوڕەشەو هێرشكردنەسەر باڵیۆزخانەو جنێودان، هەست و بۆچوونی جوانی بەرامبەرمان بەرەو خراپ دەگۆڕین، چونكە ئەوەی گرنگە ناوەرۆك و گەوهەری قورئانە كە خۆمان سووتاندوومانە، گەروانیە بۆچی قورئان مێژوویەكە لەزمانی پێغەمبەرەوە لەئایەتی"30 ی سوورەی الفرقان"دا دەفەرموێت:"خودایە، قەومەكەم پشتیان لەم قورئانەت كردووە، نە بەجوانی لێیتێدەگەن، نەكاری پێدەكەن، نە بەخەڵكیشی دەگەێنن؟".
مێژووی سووتاندنی قورئان مێژوویەكی دێرینە، یەكەمین سووتاننی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1530 كە هێشتا قورئان وەرنەگێڕدرابوو بۆسەر لاتینی وهیچ زمانێكی تری ئەورووپی، هەمان ساڵ پاپا كلیمنتی حەوتەم  فەرمانێكی فەرمیی دەركرد بۆ سووتاندنی ئەو كۆپیە لاتینیەی قورئان، دواتر لەلایەن  دادگاكانی تەفتیشی ئیسپانیاوە چاپكردنی قورئان بەلاتینی قەدەغەكرا، تا لەساڵی 1542 بەهەوڵی مارتنلۆسەر سەركردەی چاكسازیی كڵێسای كاسۆلیكی رێگە بەچاپكردنی كۆپیەكی لاتینیی قورئان درا كە مارتن لۆسەر خۆی پێشەكیی بۆ نووسیبوو، ئیتر لەدوای هەوڵەكەی كاَێسای پرۆتستانتی لەشاری جینرفیلی فلۆریدا بۆ سووتاندنی قورئان كە دواخرا، لەسەدەی شانزەوە هەتا رووداوەكەی فلۆریدا قورئان نەسووتێنراوە.
دیارە من سووتاندنی قورئان بەكەمنازانم و دەشزانم دڵی موسوڵمانان بەوەدەسووتێ كە خۆیشم یەكێكم لەوان، بەڵام دەپرسم: ئایا سووتاندنی قورئان كە رەفتارێكی توندگیرانەو گەمژانەیشە، چونكە بەسووتاندنی قورئان نە لە ئیسلام و نەلە پەیامی خوایش كەمنابَتەوە، بەڵام نامانخاتەبەر ئەو بەرپرسیارێتیەی كە ئێمەی موسوڵمان هۆكارێكین بۆ زۆرینەی دژایەتییەكان وەك دكتۆر تۆفیق حەمید لەگۆشەی تایبەتی"من زاویە اخری"ی سایتی"الحرە"ی ئێراقیدا دەڵێت:"ئێمە بەهۆی كتێبەكانی توراسەوە: ئازادیی دینداری بەزۆر نیەی قورئانیمان كردووە بەزۆرەملێ و هەركەسیش پەشیمان بێتەوە بكوژرێت، بە رەحمەت ناردنی پێغەمبەرمان كردووە بە نیقمەت و كوشتن و بڕین، خەڵكی لە تاریكیەوە بۆ رووناكیمان پێچەوانە كردۆتەوەو لە نوورەوە دەیانخەینە تاریكییەوە؟". هەرلەم باشووری كوردستانەی خۆماندا، ئەگەر لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وردبینەوە، كۆمێنتی خەڵكی موسوڵمان لەئاستی یەكتریدا كە لەبارەی وتاری ئەم یان ئەو بانگخوازدا بۆ یەكیان نووسیوە، جگە لەجنێودان و سووكایەتی، وەڵامێكی مەعریفیی زانستیی شەرعی نابینین ببێتە هۆكاری تێگەیشتنی درووست و راستكردنەوەی هەڵەكان، بەڵكو كەشوهەوایەك درووستبووە هەركات دەرفەتی بۆ بڕەخسێت، لەكوشتاری سەردەمی ئەمەوی و عەباسییەكان خراپتر روودەدات.