فەرموودەبازیی - بەشی دووەم

پەیكار عوسمان
- ئەو ئەعرابەی کە باسمان کرد، چەمکێکی ڕاسیستانە نیەو پەیوەندی بە قەومیەتی عەرەب و بە زمانی عەرەبی و بە عەرەبی دەشتەکییەوە نیە، بەڵکو بریتییە لە نزمترین ئاستی گەشەی زمان، بەکورتی یەعنی زمانی قەبیلە. 
- لەبەرئەوەشی مرۆڤ کائینێکی تەمەڵەو حەزی لە وەڵامی ئامادەیە، ئیتر زمانی قەبیلە، ئەبێتە  چەکی کاریگەری  ئایدۆلۆژیاکان. مەسەلەن خۆ فەلسەفەی مارکس، تاکو وەرینەگێڕیتە سەر زمانی قەبیلەو کورتی نەکەیتەوە لە هاوکێشەی فەقیرو دەوڵەمەنا، حەشامەتی بۆ کۆنابێتەوە!
- ناکرێ دوێنێ بە مەعریفەی ئیمڕۆ دادگایی بکەین، بەڵام ناشکرێ ئیمڕۆ بە مەعریفەی دوێنێ ئیدارە بکەین. بەڵکو لەناو مێژوودا، مەعریفەو ویژدانی مرۆڤایەتی ئەجوڵێ و گەورەئەبێ. مەعریفەو ویژدانێکی گەورەتر، مەعریفەو ویژدانی بچوکتر ئەپاڵێوێت و لە فلتەری ئەدات. "فەسادی فلتەر" لەوێوە دروستئەبێ، کە لە دەرەوەی ئەم جوڵەیەوە، شتێک بکرێت بە پێوەر، بەمەش ئیتر مێژوو جوڵاوەو مەعریفە گەورەبووە، کەچی تۆ هێشتا مناڵیت و بە بڤەو کخەی زمانی قەبیلە ئاڕاستە ئەکڕێیت!
- ئەگەر حیکمەت دانانی شتەکانبێ لەجێگای خۆیدا، ئەوە فەرمودەبازی و زمانی ئەعراب، یەکەم شت لە خودی قورئانی دا. ئاخر زۆر چیرۆکی قورئان هەیە، کە ئاسۆییەو ئەگەر تەورات و ئینجیل و ئەفسانەکانی بابل و میسر بخوێنیتەوە، ئەزانی لەکوێوە هاتوون.. بەڵام فەرموودە نایەڵێ کرانەوەی ئاسۆیی لەگەڵ ئەوانیتردا ڕووبداو ئیتر ئەم بەشەی شتەکە لەجێگای خۆی دانەنرا. 
- لەولاوە زۆر شتی تریش هەیە کە مەجازو قوڵبوونەوەی زمانییەو ناوچەیەکی بەپیت و بەرهەمدارە بۆ تێڕامان و عروج.. وەلێ فەرموودەو وەڵامی ئامادە، نەیهێشت قووڵبوونەوەی ستوونیی لە ئینساندا ڕووبداو ئەمەش نەچووە جێگای خۆی. بە نەتیجە، ئیتر بێ حیکمەتیی حەزاریی، یاخود حەزارەتی بێ حیکمەتیی ڕوویدا، کە تیایدا زمانی (شمشێر و سێکس و غەنیمە) بوو بە سەنتەر، کە زمانی قەبیلەیەو زمانی شار و زانست و هونەرو داهێنان نیە. 
- مەعریفەی بەشەری تێکەڵاوەو قورئان خۆی ئەڵێ ئەمە هەڵگرتنەوەی چیرۆکەکانی پێشترە،، کەچی فەرموودەباز پێتئەڵێ چیرۆکەکانی پێشتر هی ماسۆنیەت و دەجالە! ئیتر تۆ ئاگات لە دنیای دەرەوەی خۆت نیەو لە ڕەمەزانێکا سێ جار قورئان خەتم ئەکەی، کەچی هەموو تەمەنت یەکجار بەرگی تەوراتت نەدیوە، لە کاتێکا ئەمیان تەسدیقی ئەویانەو ئیتر تۆ ئەمریت و نازانیت چی تەسدیقی چییە! 
- ئێستا کە من زەمی حەدیست بۆ بکەم، تۆ وائەزانی مەدحی قورئانت بۆ ئەکەم. نا، هەموو دۆگمایەک هەمان نەخۆشییەو هیچ شتێک بە تەنیا بەس نیە. بۆشاییەکی وجودی لە ناخی ئینساندا هەیە، بە هەموو مەعریفەی کۆن و ئێستاو داهاتووش پڕنابێتەوە. ئەم پڕنەبوون و کونە وجودییەش، داهێنەرەو بەرەکەتی بوون و ژیانە. ئیتر کانییەکەش هەزار ئاین و فیکر و زانست و هونەری لێوە دێتە دەرێ و هەر تەواویش نابێ.. 
- بەڵکو لەم باسەدا، تەنیا ئەمەوێ سەرنجت بخەمە سەر ئەو خاڵەی کە زمانی تێدا وشک بووە، کە ژیان تیایدا بەرەکەتی نەماوەو کە حەزارەتێکی تێدا فاسد بووە.. کە ئەو خاڵەش زمانی ئەعرابە. هایدیگەر وتەنیی: زمان ماڵی بوونە. بوونی ئینسان و کۆمەڵگاکان، لە ساتە ئازادو قووڵەکانی زمانەوە تەجەلی ئەکاو دیتە دەرەوە. زمانی بێ قووڵایی قەبیلەش، ماڵی نەزۆکی ئەم حەزارەتەیەو فەرموودەش زمانحاڵی ئەو سکەیە کە هیچ داهێنانێکی لێوە نایەتە دەرەوە!
- بۆ ساتێک عاتیفە بخەوێنێت و بە دیدیكی ڕەخنەیی قورئان بخوێنیتەوە، ڕێک حەیای خوا ئەچێ، چونکە ناشێ شتانێکی مێژوویی و کولتوری و سیاقیی، بدرێتە پاڵ هێزێکی بێڕەنگ کە بارگۆڕانەکانی ئینسان و مێژوو ئەوی ڕەنگ کردبێ. بەڵامیش هەر بە دیدێکی ڕەخنەیی، ناتوانیت ڕێزی قورئان نەگریت، وەکو کتێبێکی گرنگی مەجاز و قووڵبوونەوەی زمانیی، کە بوون تیایدا ماڵێکی بۆ خۆی چێکردوە!
- مرۆڤ ناکرێ هۆشیارییەکی وجودیی هەبێ و ڕێزی ماڵەکانی بوون نەگرێ. ئاستە قووڵ و کشاوەکانی زمانیش، ماڵەکانی بوونن. ئیتر بەشێکی بوون لە ماڵی ئایندا دائەنیشێ و بەشێکی لە ماڵی زانستداو بەشێکی لە ماڵی فەلسەفەداو بەشێکیشی لە ماڵی هونەرو ئەدەبداو بەشێکی لە کردەیەکی چاکدا.. بەشە گەورەکەشی سرکەو نەهاتۆتە هیچ پەرداخێکەوەو هێشتا لە دۆخی دەریادایە. 
- هەموو فەلسەفەی پێشتر بەدوای میتافیزیک و بنەمای وجوددا ئەگەڕا، هایدیگەر هات و وتی مرۆڤ خۆی پەنجەرەی وجودەو ئەبێ لە دازاینەوە سەیری بوون بکەین، نەکئەوەی لەپشتی بوونەوە بۆ دێوێک و جوڵێنەرێک بگەڕێین.. 
- بەڵام مرۆڤ یەک ڕەهەند نیەو یەک ماڵ بەشی بوونی ئەو ناکات. مەسەلەن زانست چەنێک گرنگە، زانستگەرایی ئەونە کێشەیە، چونکە بوون ناتوانێ یەک ماڵی هەبێت. ئەمەش هەمان کێشەی ئاینپەرست و زانستپەرست و هەر ئایدۆلۆژیستێکە، کە هەموو بوون ئەپەستێتە یەک ماڵەوە. 
- بوون یەک ماڵ نیە، بەڵکو بریتییە لە ماڵەکانی بوون. جیهانیش یەک جیهان نیە، بەڵکو هەر ئینسانێک بۆ خۆی جیهانێکەو بواریكە بۆ تەجەلییەکی بوون. یەعنی بوون بریتییە لە فیچقەکانی بوون، کە لە دازاینەوە دێنە دەرێ. سەیرکە ئێشتاشی لەگەڵابێ لایەکی ئەدەب و سینەما بە ئەفسانە کۆنەکان ئەڕۆن بەڕێوە، چونکە چینە قووڵەکانی ناخی ئێمە، تینیوەو هەر یەکەشیان شەرابی خۆی ئەوێ و هەمووی بە پێکی زانست نایگرێ. 
- مەسەلەن ئێستا من ئەتوانم بە تائیفیەت و خورافەت و مەشروعی سیاسی شیعەو سونە ڕشانەوەم بێت، بەڵام ناتوانم ڕێزی حوسەین نەگرم، چونکە لەودا مرۆڤایەتی توانیویەتی ئەفسانەیەکی تری گەورە بخولقێنێ. ئەفسانەش گاڵتە نیەو ئەبێ هەموو جۆگەو ڕووباری مێژوویەک بڕژێتە گۆزەیەکەوە، ئێنجا ئەبێتە شەراب.
- خۆی عەلی زەخمەکەیە، کەچی شەرابەکە لە حوسەیندا پێئەگات! بەدەر لە فاکتەرە مێژوویی و سیاسییەکانی ئەوکات و ئێستاش، دوو حاڵەتی وجودی، حوسەین ئەکات بە ئەفسانەیەکی پڕو گەییو. یەکەم ترسی وجودیی ئینسان لە مردن و ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵیداو سەرکەوتن بە سەریدا.. کە هەر لەم دەڤەرە، لە گەلگامشدا تەجەلییەک ئەکاو لە حوسەینیشدا دانەیەکی تر. 
- هەروەها مەسەلەی عەدالەت و زوڵم، کە شهودی ناوەکیی مرۆڤ، هەستیارە بەو بابەتەو لە جێگایەکدا فورقان ڕووئەداو ئیتر حەق و ناحەق بە تەواویی جیائەبنەوە. مەسەلەن هەموو شوێنەوارناسی دنیا بگەڕێن، ناتوانن ئەو ئاوە بدۆزنەوە کە لەتبووە لەبەرخاتری پەڕینەوەی موسا، چونکە ئەوە مەجازی جیابوونەوەی حەق و باتڵە لە ویژدانی مرۆڤدا، نەک لە دنیای سروشتدا. 
- ئێ سەردەمی عەلی، سەردەمی فیتنەیەو حەق و باتڵ هێشتا تێکەڵەو هەردولاش قەرەباڵغەو پڕە لە باش و خراپ.. بەڵام چیرۆکی حوسەین چیرۆکی فورقانەو لەوێدا ئیتر حەق و باتڵ بەتەواویی جیائەبنەوە، بۆیە ئەفسانەکەش لەودا پێئەگات. خۆ شەرت نیە لە "واقعدا" شتەکە وابووبێ، بەڵام لە "ویژداندا" ئێمە بۆ بیانووەیەک ئەگەڕێین کە حەقی تێدا جیابکەینەوە و بە پاکی بیخەینە ناو زمان و بە پوختی بچێتە ماڵی بوونەوە!
- لەڕاستییدا چ لە چیرۆکی حوسەینداو چ لە چیرۆکی فیدای مەسیحداو چ لە چیرۆکی هاوشێوەدا کە لە هەموو کولتوورەکاندا هەیە.. یاخود چ لە ڕۆمانێک و فیلمێکی نوێدا.. مرۆڤ بۆ خۆی ئەگری نەک بۆ پاڵەوانی چیرۆکەکە. مرۆڤ لە ڕێگەی بەرهەمهێنانی ئەفسانەیەکەوە، قەلەقی وجودیی خۆی ئەهێنێتە زمان. بەکورتی ئەفسانە جۆرێکە لە زمانی بوون، کە دواتر لە خورافەدا ئەبێتەوە بە زمانی ئەعراب.
- مەسەلەن خۆ غاندی فریشتە نیەو لە ژیانی سیاسی و ژیانی تایبەتیشدا وەکو هەرکەسێکی تر، خاوەنی هەڵەیەو کەمییە.. بەڵام ڕووداوە گرنگەکە ئەوەیە، کە لە غاندیدا، مەقولەی "ناتوندوتیژی" ماڵێکی لە بووندا بۆ دروستئەبێ و مرۆڤایەتیش ئەتوانێ جگە لە چیرۆکی ناتوندوتیژانەی مەسیح، چیرۆکێکی  ناتوندوتیژی تریشی هەبێت. 
- چیرۆکی غاندی ڕاستییەو هەر چەند ساڵێکی کەمیش لێمانەوە دوورە، کەچی ڕەهەندی ئەفسانەییشی تێدایە! ئەوەش لەبەرئەوە نا کە غاندی لای کریشناو بووداوە هاتبێ، بەڵکو لەبەرئەوەی کە "واقع" هەمووی ناچێتە ناو زمانی ئیخبار و ئابووری و سیاسەتەوە.. بەڵکو بەشێکیشی ئەبێتە ترێ بۆ شەرابی ئەفسانەو مرۆڤ لە پێکی ئەدەب و ئاکار و سینەمادا لێ ی ئەخواتەوە.  
- بەڵام فیقهی سوڵتەو سێکس و غەنیمە، کە خیلافەت فۆڕمە کۆنەکەیەتی و کە ئیسلامیزم فۆڕمە مۆدێرنەکەیەتی، بە هەموو تەئریخەکەی، نەیتوانیوە کەرەستەیەکی ئەدەبی پێشکەشی مرۆڤایەتی بکات. تەنیا سەلاحەدین توانیویەتی بچێتە ناو دنیای ئەدەبەوە، ئەویش غەرب بردویانەتە ئەوێ. ئەمەش پێمانئەڵێ: بەشێکی ڕۆحی مرۆڤ، بە شەرابی ئەفسانە ئەیگرێ، تەنانەت ئەگەر ترێکەشی هی باخی دوژمن بێت.
- کاتێ کە (زانست دەجالەو فەلسەفە کفرەو هونەر حەرامەو ئازادی شەیتانە..) ئیتر ئینسان داناگیرسێ و ماڵەکانی بوون دروستنابن، حەزارەتی ڕاستەقینەش بریتییە لە ماڵەکانی بوون و داگیرسانی ئینسانەکان، نەک کەمپ و معکەسکەری ئایدۆلۆژیاکان. 
- (پێکەوەژیان فشەیەو لەسەرەوەبوون و داگیرکردنی جیهان گرنگە. فرەیی و جیاوازی خراپەو ئەخیر شوێنی پرۆژەکەت ئەوەیە کە هەمووان وەکو یەک لێبکەی. من ڕاست و باشم و ئەوانیتر هەموویان هەڵەو خراپن.) کاتێ ئەمانە پێشگریمانەی زمان و عەقڵی جەمع بن، ئیتر بۆ پێتناخۆشە کە هەم دواکەوتوو، هەم توندوتیژبیت؟ لەکاتێکا ئەوانە هەم ڕەگی دواکەوتوویی، هەم ڕەگی توندوتیژین!
- ئەگەر کەوانەی سێیەمی بۆ ئیزافە بکەین (کاتێ  لەبری زانست و فیکرو سوهرەوەردی و ابن سینا.. شانازی بە شەڕ و خالیدو قەعقاعەوە بکەیت) ئیتر غەریب نیەو زۆر ئاساییە کە بەشە مشەخۆر و زیادەکەی جیهانیت. 
- خەلەلەکان عەقڵییەو تاکو لە عەقڵی جەمعا دەسکاری ئەو سێ کەوانەیە نەکرێ، هیچی  باش ڕوونادا. فەشەلی سەت ساڵەی قەومی و ئیشتراکیش.. ناکاتە ئەوەی کە مەشروعی ئیسلامیزم چارەسەرە، چونکە کێشەیەکی عەقڵیانەی هەزارساڵە، ناتوانێ کێشەیەکی عەقڵیانەی سەت ساڵە چارەسەر بکات. هەر ئەسڵەن دووەمەکە بۆیە کێشەیە، چونکە میراتگری عەقڵە یەکەمەکەیەو نەیتوانیوە هیچی لێ بگۆڕێت. 
ماویەتی